بخش اعظم تجارت کشور، از طریق دریا انجام می‌شود و بخش عمده آن از طریق بنادر جنوب ایران چون شهید رجایی و امام خمینی (ره) است. این امر نشان می‌دهد که حمل‌ونقل دریایی جایگاه بسیار خاص و مهمی در اقتصاد ایران دارد. اما یک نکته مهم وجود دارد و آن این است که چگونه می‌توان سهم حمل‌ونقل دریایی را در اقتصاد کشور بیشتر کرد و فضایی را به وجود آورد که سایر کشورها هم به بنادر ایران توجه بیشتری کنند. در این خصوص با مسعود دانشمند، رئیس هیئت‌مدیره کانون سراسری انجمن حمل‌ونقل بین‌المللی ایران گفت‌وگویی انجام دادیم که در ادامه می‌آید.
برای این‌که بتوان حمل‌ونقل دریایی کشور را توسعه داد و از ظرفیت خالی بنادر استفاده بهینه کرد چه توصیه و پیشنهادی دارید ؟
برای پاسخ به پرسش شما اولین راهکاری که به ذهنم می‌رسد این است که باید تلاش کنیم تا ترانشیپ ما در بنادر توسعه پیدا کند. سالانه حجم قابل توجهی کالا وارد بندر جبل‌علی می‌شود. از خودم می‌پرسم چه مقدار از این کالاها برای دوبی است و چه میزان از آن ترانشیپی است؟ مقدار زیادی از بار توسط کشتی‌های بزرگی وارد جبل علی می‌شود که بخش عمده آن حدود دو میلیون کانتینر است که بین بنادر جنوبی ما و بندرجبل‌علی جابه‌جا می‌شود. سپس بارها را با کشتی‌های کوچک‌تر به شهید رجایی می‌آورند و بعد از تخلیه دوباره برمی‌گردند و به همین ترتیب کالاها به لنگه و بوشهر، خرمشهر و بصره می‌رود و برمی‌گردد، در اینجا این ترانشیپ است که درآمد و سوددهی ایجاد می‌کند. بندر جبل علی سالانه حدود 14 میلیون تن صادرات و واردات دارد و آن‌وقت ما دربندر شهید رجایی چیزی حدود سه میلیون تن جابه‌جایی کالا داریم و این همان چیزی است که به یک بازنگری نیازدارد لذا باید اصلاح این امر در دستور کار دولت سیزدهم قرار گیرد.
به نظر شما این فاصله ترانشیپی با بنادر کشورهای همسایه چگونه باید اصلاح شود؟
در وهله اول باید ثابت کنیم که می‌توانیم با میانگین جهانی، کشتی‌های کانتینربر را تخلیه و بارگیری کنیم. درحال حاضر در منطقه خلیج فارس، بنادر همسایه هرساعت، 25 کانتینر را تخلیه و بارگیری می‌کنند. ما باید خودمان را به مرز 30 برسانیم. صاحبان کشتی‌های کانتینری و خطوط بزرگ وقتی ببینند در بندر شهید رجایی، در هر ساعت 30 کانتینر را بدون اتلاف وقت و توقف‌های طولانی خدمات تخلیه و بارگیری می‌دهیم تا به مسیرشان ادامه دهند، دوباره به سراغ ما می‌آیند تا از تجهیزات پیشرفته ما استفاده کنند. چون به هرحال آن‌ها هم دنبال منافع خودشان هستند.
برای این‌که بتوان کشتی‌های بیشتری را به سمت بنادر کشورمان هدایت کرد سازمان بنادر و دریانوردی می‌تواند دو موضوع را دنبال کند. تعرفه‌‌ها را هم تراز با بنادر کشورهای حوزه خلیج فارس اعمال کند. دوم این‌که به عملیات تخلیه و بارگیری کالا سرعت ببخشد چرا که مدیریت زمان اهمیت بسزایی دارد. باید سرعت عمل ما در عملیات تخلیه و بارگیری مطابق با بنادر کشورهای همسایه خلیج فارس مثل عمان، بحرین و قطر شود. اگر این دو موضوع در دستور کار قرار گیرد آن زمان وظیفه خطوط کشتیرانی ایران این خواهد شد که خطوط خارجی را قانع کند تا کشتی‌های بزرگشان را به بنادر ایران بفرستند. ما باید کوشش کنیم تا در عملیات‌های تخلیه و بارگیری به‌هنگام عمل کنیم که اگر این چنین شود مشخص می‌شود که کشتی‌های بزرگ کانتینری چه مواقعی وارد بندرعباس می‌شوند و چه مقدار بار تخلیه می‌کنند و چه زمان به سمت بندر بعدی مثلا کویت می‌رود و بعد به سمت بحرین و قطر عزیمت می‌کنند. با این حال اگر نتوانیم به موقع و بدون معطلی‌های رایج کالاهای خارجی را تخلیه و بارگیری کنیم، باید هزینه توقف کشتی‌ها را هم پرداخت کنیم. به نظر من برای این‌که در این زمینه موفقیت‌های خوبی حاصل شود نیاز به یک تغییر رویه کلی داریم.
چه تغییر رویه‌ای ضرورت دارد؟
یکی از کارهایی که باید صورت گیرد این است که اسکله‌ها به خطوط کشتیرانی اجاره داده شود و سازمان بنادر و دریانوردی در قالب نقش حاکمیتی که دارد فقط هزینه و سهم مالکیت را دریافت کند. سازمان بنادر به عقیده من باید بارگیری و بارشماری و تخلیه را به عهده خطوط کشتیرانی بگذارد. مثلا بخشی از اسکله‌ها را به کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران اجاره دهد و نظارت کلی به عملیات تخلیه و بارگیری داشته باشد و همچنین مسئولیت بارگیری و حمل‌ونقل را به عهده کشتیرانی بگذارد. در نتیجه تعرفه ورود و خروج کشتی را باید کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران برای کشتی‌ها تعیین کند. در این صورت کشتیرانی هم به مشتریانش می‌گوید که اگر بارهای کانتینری را از من بگیرید، بدون هیچ هزینه اضافی مستقیما در بنادر تخلیه می‌کنم. وقتی صاحب کالا متوجه این نکته مهم می‌شود که کالا خیلی سریع و به موقع به دستش می‌رسد، رضایت بیشتری خواهد داشت و بدین شکل بنادر رونق بیشتری می‌گیرد. نکته مهم دیگر این است که بعضی از کالاهای اساسی ما به دلیل ماهیتی که دارند به‌وسیله قطار و کامیون حمل می‌شوند اما ما نمی‌توانیم که به‌طور مثال، 14 هزارتن سنگ آهن را به روشی غیر از دریا حمل کنیم یا با تولیدکنندگانی که از نظردریایی به ما نزدیک‌تر هستند، دادو ستد تجاری و اقتصادی نداشته باشیم. پس نمی‌توانیم راه دیگری به‌جز دریا را انتخاب کنیم و حالا که دریا نقشی محوری واجتناب ناپذیر در تجارت و تولید و اقتصاد ما دارد ما هم وظیفه داریم که از قافله تکنولوژی روز دنیا عقب نمانیم و با نگاهی تازه‌تر و امروزی‌تر به صنعت دریانوردی نگاه کنیم. یعنی این‌که ما امکانات تخلیه و بارگیری روز دنیا را برای انواع و اقسام کالاها، به‌صورت تخصصی در بنادرمان ایجاد کنیم.
مهم‌ترین مشکل ما در بارگیری و تخلیه کالا در بنادر چیست؟
یکی از مشکلات ما در بنادر این است که در حال حاضر اسکله‌ای که مخصوص بارهای فله باشد نداریم. این در صورتی است که ما در بخش کالاهای صادراتی نزدیک به 14 تا 15 هزارتن کالای فله در بندر شهید رجایی بارگیری و تخلیه می‌کنیم .چرا نباید تاسیسات ما در همچنین بندری مکانیزه باشد؟ در حال حاضر ما اسکله‌های کانتینری مناسبی داریم دلیلش هم این است که جرثقیل‌هایی که برای بارگیری و تخلیه بارهای کانتینری گذاشتیم مناسب و اختصاصی است اما در بخش‌های دیگر مشکل داریم.
برای‌این‌که فاصله‌مان از لحاظ بُعد اقتصادی، با دیگر بنادر جهان کمتر شود، چه اقداماتی را انجام دهیم؟
تمام کشورهای دنیا که شهرهای ساحلی دارند پیشرفته‌ترین شهرهایشان در کناردریا واقع شده است. اما ما برعکس، محروم‌ترین شهرهایمان همان شهرهای بندری است. شما لیورپول انگلستان، سیدنی استرالیا و مونترال کانادا یا همان جبل علی امارات را در نظر بگیرید و با بنادر ما مقایسه کنید البته منظور من بندرهایی نیست که در کشور ما پر از ویلاهای لوکس است بلکه منظورم شهرهای بندری است که در آن‌ها اقتصاد دریاپایه، رونق ندارد و ما اگر می‌خواهیم در اقتصاد دریاپایه، حرفی برای گفتن داشته باشیم و فاصله‌مان با جهان کمتر شود باید زیرساخت‌ها و تجهیزات بندری را خصوصا در شهرهای جنوبی به‌روز کنیم.