اگر نگاهی به موقعیت جغرافیایی خاص و ژئوپولتیکی جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه بیندازیم می‌بینیم که ایران با 15 کشور از طریق خشکی و دریا همسایه است. در جنوب و از طریق دریا با کشورهای امارات، بحرین، عمان، قطر، کویت و عربستان و در شمال کشور و از طریق دریا و خشکی با کشورهای روسیه، ارمنستان، قزاقستان و جمهوری آذربایجان همسایه است. همچنین در شرق کشور و از طریق خشکی با کشورهای پاکستان، افغانستان و ترکمنستان و در طرف غرب و از طریق خشکی با کشورهای عراق و ترکیه همسایه هستیم که جمعیتی حدود 700 میلیون نفر را تشکیل می‌دهند. به این صورت حدود 80 درصد همسایگان با ما از طریق دریا مرز مشترک دارند. از طرفی مساحت آب‌های تحت حاکمیت کشور حدود ۱۹۰ هزار کیلومترمربع و طول سواحل کشور نیز پنج هزار و 800 کیلومتر است.
با توجه به موقعیت شرح داده شده، نقش و جایگاه بنادر کشور در ارتقای تجارت منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای از اهمیت بالایی برخوردار است. با رجوع به آمارهای تجارت جهانی مشخص می‌شود که بیش از 90 درصد تجارت جهانی از طریق دریا و از بنادر کشور صورت می‌گیرد. این‌طور که مشخص است سهم بنادر کشور نیز طی سالیان گذشته به لحاظ وزنی 90 درصد و به لحاظ ارزشی 80 درصد بوده است. از طرفی حدود 90 درصد واردات و 80 درصد صادرات کشور از طریق بنادر صورت می‌گیرد. شاخص وابستگی کشور به حمل‌ونقل دریایی که نشان‌دهنده نسبت ارزش محمولات دریایی به تولید ناخالص ملی به شمار می‌رود، معادل 35 درصد است که خود نشان از وابستگی بالای ایران به حمل دریایی و بنادر دارد.
سازمان بنادر و دریانوردی برای سرمایه‌گذاری به‌منظور ایجاد زیرساخت‌های بندری و همچنین خرید تجهیزات بندری اقدامات شایسته‌ای را انجام داده است؛ به‌طوری‌که در حال حاضر بیش از 300 میلیون تن ظرفیت در تأسیسات، زیرساخت‌ها و اسکله‌ها فراهم و عملکرد بنادر نیز 150 میلیون تن محاسبه شده است. در بخش کانتینری سازمان بنادر و دریانوردی، در کل بنادر کشور (در جنوب و شمال) از ظرفیت بالای 9 میلیون TEU برخوردار است و چون به دلیل تحریم‌های ناجوانمردانه استفاده کاملی از ظرفیت‌ها نمی‌شود، این ظرفیت ازلحاظ موقعیت، جایی را برای ترانزیت کالا و خدمات‌رسانی به کشورهای Land Lock (محصور در خشکی) و دور از دسترس به آب‌های اقیانوسی در شمال کشور فراهم نمی‌کند.
اما مورد قابل تامل این است که تنها ساختن اسکله و تجهیز بنادر جوابگوی نیازهای تجار، واردکنندگان، صادرکنندگان و ترانزی کنندگان نیست و گسترش تجارت دریایی باید همراه با ارائه خدمات مناسب و مطلوب با استفاده از ظرفیت‌های نرم‌افزارهای تسهیل‌کننده تجارت برای صاحبان کالا و تجار باشد و البته هدف نیز دست یافتن به بنادر هوشمند است.
این را هم در نظر داشته باشید که بنادر یکی از این کانون‌های اصلی فرصت‌آفرینی برای کشور و در اصل دروازه تجارت و توسعه اقتصادی کشورها به شمار می‌روند. بنادر کشورمان به‌خصوص بنادر جنوبی ایران، پنجره اصلی و مهم تجارت با جهان هستند که می‌توانند نقش فزاینده‌ای در اقتصاد ملی داشته باشند. همچنین نقش‌آفرینی بنادر در اقتصاد کشورها در بسیاری از کشورهای جهان به‌وضوح دیده می‌شوند. کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای عمان از آن جمله به‌شمار می‌آیند.
سرمایه‌گذاری در بخش‌های بندری و دریایی علاوه بر درآمدزایی بالا، ایجاد اشتغال و کارآفرینی، سرشار از فرصت‌های بزرگ توسعه است و همچنین در سایر حوزه‌های زیردستی بسیار تاثیرگذار است و تکمیل‌کننده زنجیره حمل‌ونقل و صنایع بزرگی چون پتروشیمی به‌حساب می‌آید. این‌طور می‌توان گفت که به‌نوعی بنادر پیشانی اقتصادی و تجاری کشورها هستند.
در مقطع فعلی سهم اقتصاد بندری و دریایی برخی از بنادر در منطقه خلیج فارس و دریای عمان بیشتر از سهم کشورمان در درآمدهای نفتی است؛ البته این سهم شامل درآمدهای حوزه ترانشیپ و ترانزیت کالاها هم نمی‌شود. سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه بنادر نه‌تنها باعث افزایش درآمد ملی می‌شود بلکه در اشتغال‌زایی، توسعه، رفاه و آبادانی کشور نیز نقش مهم و اساسی دارد.
اگر نگاهی به آمار موجود کشورهای حاشیه‌ی خلیج فارس در بهره‌مندی از بنادر و همچنین سواحلشان در کسب سهم از تجارت منطقه‌ای در حوزه بندر و دریاها بیندازیم، به این نتیجه می‌رسیم که ما باید با جدیت هرچه بیشتر برای جلوگیری از عقب‌ماندگی در این عرصه قدم برداریم.
این روزها حجم سرمایه‌گذاری‌های کشورها در حوزه کشورهای امارات متحده عربی با تمرکز بر بنادر جبل‌علی، ابوظبی و رأس‌الخیمه و همچنین قطر، عمان، عربستان و حتی عراق بی‌سابقه است. از طرفی در نظر بگیرید این سرمایه‌گذاری‌ها در حالی است که بنادر هیچ‌کدام از این کشورها از مزیت‌های جغرافیایی و اقلیمی ایران برخوردار نیستند.
وسعت پسکرانه بندر شهید رجایی چهار هزار و 800 هکتار است، بندر امام خمینی (ره) اما 11 هزار هکتار وسعت دارد و این با وسعت برخی از کشورها برابری می‌کند. متاسفانه سهم ما در حال حاضر از این بخش در حدود دو میلیون کانتینر در سال است درحالی‌که تنها در بندر شهید رجایی ظرفیت ما بیش از هشت میلیون TEU کانتینر در سال به‌حساب می‌آید. اقتصاد ایران برای نقش‌آفرینی جهانی به‌منظور باقی‌ماندن در میدان رقابت نفس‌گیر منطقه‌ای ـ که رقبا سخت در تلاش برای پیشی گرفتن از یکدیگر هستند ـ به مدیرانی تصمیم‌گیر و افرادی با درایت که هنر مدیریت بر منابع ملی را دارند، نیازمند است.
مشارکت دادن بخش خصوصی واقعی می‌تواند یکی از راه‌های استفاده از این ظرفیت‌های خدادادی و ملی باشد. در پایان این نکته را در نظر بگیرید که اقتصاد ایران سرشار از فرصت‌های فوق‌العاده است به شرطی که بتوان از دل تهدیدها، فرصت‌ها را بیرون آورد و به تعبیری مانع از فرصت سوزی شد.