معاون امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر و دریانوردی با اشاره به این‌که یکی از اهداف اصلی این سازمان تقویت و توسعه حمل‌ونقل دریایی در شمال و جنوب کشور است، گفت: سازمان بنادر افزایش ظرفیت بنادر تجاری کشور، افزایش ظرفیت پهلوگیری و نیز افزایش عملیات تخلیه و بارگیری کالا در بنادر شمال و جنوب کشور را در دستورکار قرار داده است. در گفت‌وگو با جلیل اسلامی، ضمن بررسی جایگاه حمل‌ونقل دریایی در اقتصاد ایران و جهان، چالش‌های فراروی حمل‌ونقل دریایی و ناوگان کشتیرانی ایران، برنامه سازمان بنادر و دریانوردی برای تقویت شبکه حمل‌ونقلی حوزه شمال و جنوب کشور را پرسیدیم.
در این گفت‌وگو همچنین به اقدامات لازم برای افزایش سهم ترابری دریایی و توسعه ترانزیت و لجستیک دریایی کشور، تشریح عملکرد سازمان بنادر در جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در بنادر کشور طی دولت سیزدهم و بازنگری قراردادهای سرمایه‌گذاری در بنادر، اشاره شد که در ادامه مشروح کامل آن آمده است.
جایگاه حمل‌ونقل دریایی در اقتصاد ایران و جهان چیست؟
امروزه بخش حمل‌ونقل علاوه بر این‌که یکی از بخش‌های زیربنایی اقتصاد محسوب می‌شود بر بسیاری از فعالیت‌های دیگر جامعه و اقتصاد تاثیر‌گذار است به‌نحوی‌که امکان بهره‌وری بهینه از منابع و سرمایه‌های کشور منوط به عملکرد مناسب و کارایی سیستم حمل‌ونقل به شمار می‌آید. در بین مدهای مختلف حمل‌ونقل، حمل‌ونقل دریایی از زمان پیدایش به‌عنوان یک صنعت پیشران و راهبردی شناخته شده و تاثیر غیر قابل انکاری در توسعه ابعاد مختلف اقتصادی و اجتماعی کشور داشته و علاوه بر آن در زمینه گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و توسعه جنبه‌های سیاسی و امنیتی کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. همچنین اهمیت راهبردی این صنعت موجب شده همواره تغییرات این حوزه با حساسیت خاصی از سوی بسیاری از آحاد حاکمیتی و فعالان بخش خصوصی رصد شود.
چالش‌های فراروی حمل‌ونقل دریایی و ناوگان کشتیرانی ایران کدام است؟
علی‌رغم رشد مناسب عملکرد دریایی و بندری کشور قبل از تحریم‌های دور دوم، اعمال تحریم‌های ظالمانه کشورهای غربی و خروج یکجانبه آمریکا از برجام باعث شد تا صنعت دریایی کشور به‌واسطه ماهیت بین‌المللی تعاملاتش با مشکلاتی مواجه شود؛ چالش‌هایی نظیر بیمه کالا و شناور توسط موسسات معتبر بین‌المللی، تهیه و تامین سوخت در بنادر خارجی، تامین قطعات یدکی و... از جمله مشکلات ناشی از تحریم‌ها است. چالش‌های دیگری هم به‌واسطه متوسط بالای عمر شناورها، چالش نیروی انسانی متخصص، کمبود منابع مالی لازم به‌منظور تامین نیازهای جاری، عدم تعادل بار در بنادر مبدا، مقصد و...پیش روی این صنعت بوده که نیازمند توجه جدی مسئولان کشور است.
برنامه سازمان بنادر و دریانوردی برای تقویت شبکه حمل‌ونقل شمال و جنوب کشور چیست؟
با توجه به این‌که یکی از ماموریت‌های اصلی سازمان بنادر و دریانوردی تقویت و توسعه حمل‌ونقل دریایی در شمال و جنوب کشور است، این سازمان افزایش ظرفیت بنادر تجاری کشور و همچنین افزایش ظرفیت پهلوگیری و نیز تخلیه و بارگیری در بنادر شمال و جنوب کشور را در دستور کار خود قرار داده است. سازمان بنادر و دریانوردی همچنین توانسته است اقدامات مهمی را در این راستا مدنظر قرار دهد. با اجرای فاز سه طرح توسعه پایانه کانتینری بندر شهید رجایی در راستای پذیرش نسل جدید کشتی‌ها و شرایط برای پهلوگیری کشتی‌های بزرگ کانتینری با ظرفیت ۱۸هزار TEU در بندر شهید رجایی فراهم می‌شود و ظرفیت پذیرش کانتینر در بندر شهید رجایی از شش میلیون TEU به 5/8 میلیون TEU در سال افزایش خواهد یافت.
همچنین فاز اول توسعه بندر چابهار شامل دو پست اسکله کانتینری و سه پست اسکله کالای عمومی به بهره‌برداری رسید و در فاز دو نیز که هم‌اکنون استحصال زمین آن اتمام شده است، دو پست اسکله جدید کانتینری در بندر ساخته خواهد شد که بر اساس آن ظرفیت کانتینری بندر چابهار از 5/2 میلیون TEU به هشت میلیون TEU افزایش پیدا می‌کند. ارتقا و تبدیل بنادر شمالی از نسل دوم به نسل سوم که بر اساس آن زمینه ایجاد فعالیت‌های دارای ارزش افزوده اقتصادی و صادرات مجدد کالا فراهم می‌شود، توسعه ترانزیت دریایی در حوزه بنادر شمالی تا 30 میلیون تن در سال، استراتژی جذب و فعال‌سازی اسکله‌های روـ رو در بنادر شمالی، انعقاد تفاهم‌نامه با خط کشتیرانی جهت حمل کالای روـ رو و نیز توسعه شبکه ریلی بنادر از دیگر اقدامات انجام شده است.
برای افزایش سهم و پررنگ شدن نقش و جایگاه حمل‌ونقل دریایی چه باید کرد؟ سهم ارگان‌های دریایی در این خصوص چیست؟
تقویت و ارتقای جایگاه حمل‌ونقل دریایی کشور فرصتی مناسب برای توسعه اقتصادی به حساب می‌آید چرا که حدود 90 درصد از حمل‌ونقل کشور از طریق دریا انجام می‌شود و از طرفی یکی از راهکارهای مهم ارتقای جایگاه دریایی، استفاده از فرصت‌ها و مزیت‌های موجود آن‌ها در حوزه ترانزیت دریایی است.
ایران در چهارراه ترانزیت جهانی قرارگرفته است، بنابراین انتظار می‌رود علاوه بر سازمان بنادر و دریانوردی، سایر دست‌اندرکاران کشور در حوزه ترانزیت کالا بتوانند در راهروهای ترانزیتی موجود در شمال، جنوب و همچنین شرق به غرب به جابه‌جایی کالای ترانزیتی اقدام کنند و به طور حتم ارگان‌های مختلفی چون وزارت امور خارجه، وزارت کشور، کشتیرانی جمهوری اسلامی، سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای و شرکت راه‌آهن هر کدام دارای سهم قابل توجه ای در این زمینه هستند.
ظرفیت‌ها و مزیت‌های ترانزیت دریایی ایران کدام است؟ برای افزایش سهم حمل‌ونقل دریایی و توسعه ترانزیت و لجستیک دریایی کشور چه باید کرد؟
کشور ما از مزایا و ظرفیت‌های بسیاری در عرصه ترانزیت و حمل‌ونقل برخوردار است که برخی از آن‌ها به‌واسطه موقعیت جغرافیایی ممتاز کشور در خاورمیانه با دارا بودن بیشترین خط ساحلی در جنوب و شمال کشور از یک سو و از سوی دیگر مجاورت با کشورهای همسایه محصور در خشکی است. از سوی دیگر وجود بازار 350 میلیون نفری کشورهای آسیای میانه و تحولات اخیر کشور اوکراین باعث شده است ظرفیت‌های ترانزیتی کشور بیش از پیش مورد توجه کشورهای منطقه قرار گیرد.
در همین راستا راهبردهای اصلی معاونت امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر و دریانوردی به تبعیت از اصول کلی دولت سیزدهم بر اساس مبانی و راهبردهای مختلف هدف‌گذاری شده است که بخشی از آن شامل تمرکز بر استمرار و تداوم دیپلماسی اقتصادی فعال در عرصه حمل‌ونقل کالا با تمام کشورهای همسایه و منطقه به منظور بهره‌گیری حداکثری و ارتقا ترافیک کالا از طریق بنادر شمالی و جنوبی کشور و نیز تلاش در جهت استفاده موثر از ظرفیت‌های نشست‌های کمیسیون‌های مشترک اقتصادی و همچنین کمیته‌های مشترک دریایی و بندری با کشورهای منطقه از جمله این موارد است. معرفی مزیت‌های بندر چابهار به‌عنوان تنها بندر اقیانوسی و دروازه اقتصادی شرق کشور به تجار و بازرگانان کشورهای منطقه، استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود در بنادر شمالی در راستای صادرات محصولات باغی به کشورهای منطقه اوراسیا، تلاش در راستای مزیت‌ها و مشوق‌های منطقه ویژه و آزاد بندری به تجار و بازرگانان و ترغیب آن‌ها به سرمایه‌گذاری و برگزاری گردهمایی و همایش‌های بین‌المللی با حضور مدیران ارشد کشورهای منطقه در راستای تقویت دستگاه دیپلماسی بخش دیگری از اهداف تببین شده است.
عملکرد سازمان بنادر در جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در بنادر کشور طی دولت سیزدهم چیست؟
در طول دوره سیزدهم دولت تعداد 12 فقره قرارداد سرمایه‌گذاری به ارزش 33 هزار و 279 میلیارد ریال در بنادر شمال و جنوبی کشور در زمینه‌های احداث سیلوی غلات، احداث مخازن نگهداری فرآورده‌های نفتی، احداث پایانه خدمات کانتینری، احداث پایانه ترانزیتی و صادراتی و کارخانجات صنعتی منعقد شده است. در بخش سرمایه‌گذاری، فرآیند و ضوابط جذب سرمایه‌گذاری در بنادر با رویکرد ایجاد فضای رقابتی و جلوگیری از ایجاد انحصار و تسهیل در انتخاب و جذب سرمایه‌گذار، فرآیند مذکور بازبینی و به روز رسانی شده است به‌طوری که نحوه انتخاب سرمایه‌گذار مناسب، شایسته و همچنین حالت‌های ممکن برای قرارداد از جمله خاتمه قرارداد، بازنگری قرارداد، فسخ قرارداد، انتخاب جانشین یا جایگزین برای قرارداد و چگونگی بررسی لایحه تاخیرات به‌صورت دقیق‌تری دیده شده و در این خصوص کمیته‌های تخصیصی نیز شامل کمیته سرمایه‌گذاری و کمیته راهبردی در ستاد مرکزی به‌منظور نظارت عالیه بر انتخاب سرمایه‌گذار و حل و فصل مشکلات قراردادی در نظر گرفته شده است.
در مورد بازنگری قراردادهای سرمایه‌گذاری در بنادر توضیح دهید؟
برای انجام بازنگری در قراردادها شیوه‌نامه‌ای در فرآیند جدید سرمایه‌گذاری پیش‌بینی شده که مطابق آن شرایط قراردادی با توجه به واقعیت‌های حادث شده در طول قرارداد از نظر هزینه‌های سرمایه‌گذاری، هزینه‌های جاری، هزینه‌های بهره‌برداری و همچنین درآمدهای محقق شده و پیش‌بینی در زمینه‌های مذکور به‌روزرسانی و مبنای ادامه قرارداد لحاظ می‌شود.
عملکرد سازمان بنادر و دریانوردی در تخلیه و بارگیری بنادر کشور و ترانزیت کالا را تشریح کنید؟ همچنین از آخرین آمار رسوب، تخلیه و بارگیری کالا در بنادر تجاری بگویید.
در هفت ماهه سال جاری 124 میلیون و 710 هزار تن کالا در بنادر تجاری مالکیتی و حاکمیتی تخلیه و بارگیری شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته با رشد هفت درصدی همراه بوده است. همچنین در این مدت حدود 14 میلیون تن کالای اساسی شامل گندم، ذرت، جو، سویا، برنج ، شکر و روغن خوراکی در بنادر کشور تخلیه شده و در حال حاضر نه میلیون تن کالا در بنادر رسوب شده که حدود پنج میلیون تن آن کالای اساسی است.
راهبرد سازمان بنادر در تعرفه‌گذاری خدمات بندری و دریایی چیست و در مورد تخفیفات تعرفه‌ای چه مسائلی را باید مدنظر قرار دارد؟
امروزه از جمله عواملی که رقابت‌پذیری و بقای هر بندر به آن کاملا وابسته است، ابزارهای مالی و در صدر آن‌ها تعرفه خدمات بندری و دریایی است و تعرفه‌ها از طرفی زمینه توسعه کسب‌وکار بندر، تامین مالی و ایجاد سودآوری در بندر را فراهم می‌کنند و از طرف دیگر نقش بسزایی در افزایش سهم بندر در بازار حمل‌ونقل دریایی دارند.
راهبردهای سازمان بنادر و دریانوردی در تعرفه‌گذاری خدمات بندری و دریایی به موارد متعددی خلاصه می‌شود که شامل ایجاد و افزایش رقابت‌پذیری بنادر ایرانی نسبت به سایر بنادر منطقه از طریق ارائه تعرفه رقابت‌پذیر، قیمت‌گذاری بهینه و تمایز بخشیدن به خدمات به‌عنوان دو ضرورت مهم در حوزه تعرفه، ایجاد انعطاف‌پذیری در سیاست‌های تعرفه گذاری در راستای حفظ منافع مشتریان بندری، حمایت از خطوط کشتیرانی داخلی در راستای کاهش هزینه این قبیل شناورها، حمایت از صاحبان کالاهای صادراتی، اساسی و کاهش هزینه آن‌ها در بنادر، ارائه خدمات مطلوب، سریع و ایمن در بنادر با استفاده از راهبرد قیمت‌گذاری خدمات و نیز شفاف‌سازی تعرفه‌ها در راستای جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی در بنادر است.
همچنین در مورد تخفیفات نیز باید بیان کرد یکی از مباحث مهم و اثرگذار در حوزه تعرفه، اعمال تعرفه‌های ترجیحی و ارائه تخفیفات است و این مسئله زمانی موثر خواهد بود که به‌صورت هدفمند اعمال‌شده و نتایج مطلوبی به دنبال داشته باشد.
هم‌اکنون تخفیفات متعددی در تمامی ردیف‌های تعرفه‌ای اعمال می‌شود که توانسته تا حد زیادی هزینه‌های مترتب بر شناورها و کالاهای متردد به بنادر کشور را کاهش دهد که در این راستا می‌توان به مواردی از قبیل حمایت از رویه‌های صادراتی، ترانزیتی و ترانشیپی که به‌عنوان مزیت‌های رقابتی بنادر تعریف می‌شوند، اعمال تخفیف به خطوط کشتیرانی داخلی در راستای حمایت از این خطوط، اعمال تخفیف متناسب با سیاست‌های اقتصادی دولت در راستای توسعه اقتصادی مانند حمایت از صادرات، اعمال تخفیف به شناورهای خاص از قبیل روـ رو، یخچالی و...، اعمال تخفیف به کالاهای متردد از بنادر به‌وسیله ریل در راستای گسترش حمل‌ونقل ریلی، اعمال تخفیف به خطوط کشتیرانی و صاحبان کالا در صورت تعهد به تردد و حمل بار به بنادر کشور اشاره کرد.