کی از ظرفیت‌های مهم کشورهایی که دارای دریا و ساحل هستند، اقتصاد دریامحور و توسعه‌یافتگی حمل‌ونقل دریایی است که بیش از 80 درصد سهم جابه‌جایی کالا در جهان مربوط به این حوزه است. کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست و بیش از 90 درصد کالاها از طریق حمل‌ونقل دریایی انجام می‌شود و این نشانگر جایگاه مهم حمل‌ونقل دریایی در اقتصاد کشور است. علاوه بر این، روند تجارت دریایی و نگاه به آینده در خصوص این مهم، بیانگر توجه بیش‌ازپیش همه کشورها به تجارت و حمل‌ونقل دریایی بوده و آمارهای موجود، حاکی از رشد چهار درصدی حمل‌ونقل دریایی در اقتصاد جهان دارد. درمورد جایگاه حمل‌ونقل دریایی در اقتصاد دنیا و چالش‌های پیش روی آن گفت‌وگویی با امیردریادار شهرام ایرانی؛ فرمانده نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران انجام داده‌ایم که از نظرتان می‌گذرد.
در حال حاضر، جایگاه حمل‌ونقل دریایی در اقتصاد ایران و جهان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
وابستگی اجتناب‌ناپذیر اقتصاد جهانی و دریا و به هم پیوستن اقتصاد دریا با زندگی امروز بشر، بیانگر اهمیت زیاد صنعت دریانوردی در جهان است. امروزه کشوری دارای اقتصاد برتر است که از تمام ظرفیت‌های بالقوه خود، نهایت استفاده را داشته باشد. از طرف دیگر بر اساس روندپژوهی و رویکردهای آینده‌نگرانه و گزارش مراجع بین‌المللی، صنعت دریایی به‌عنوان یک صنعت مولد و پایه محسوب شده که در صورت سرمایه‌گذاری و توسعه می‌تواند در حوزه‌های مهم اقتصادی نقش‌آفرین باشد که خود این صنعت دارای صنایع پایین دستی بسیار زیادی ازجمله صنعت بانکرینگ سوخت، صنعت بیمه کشتی، صنایع مربوط به تامین خدمه کشتی، صنعت اوراق کشتی و صنایع مرتبط با فراساحل و صنعت آموزش و علوم دریایی و... است که به‌عنوان سرمایه‌گذاری‌های مولد جهانی و دارای ارزش افزوده اثبات شده، معرفی شده‌اند و در اقتصاد کشورها به‌خصوص در بخش اشتغال، نقش آفرین و تاثیرگذار هستند.
همچنین صنعت حمل‌ونقل دریایی به‌عنوان یک صنعت پیشرو در توسعه بنادر هاب و منطقه‌ای، جهانی، توسعه‌کرانه، پسکرانه و حتی پساپسکرانه و بنادر خشک بسیار مهم و دارای جایگاه ارزشی بالایی است که در اصل تحرک مربوط به استقرار جمعیت در سواحل را سبب شده و در جمهوری اسلامی ایران که امنیت بر اساس حضور مردم و امنیت مردم پایه تعریف می‌شود، تاثیر مستقیمی در ارتقای امنیت و در نهایت تامین منافع ملی دارد.
چالش‌های فراروی حمل‌ونقل دریایی و ناوگان کشتیرانی ایران راچگونه می‌بینید؟
از مهم‌ترین چالش‌هایی که این صنعت از گذشته تابه‌حال با آن مواجه بوده است، بحث ایمنی است. حمل‌ونقل دریایی درعین‌حال که از بزرگ‌ترین صنایع بین‌المللی است از طرفی خطرناک‌ترین آن‌ها هم به‌شمار می‌رود و در این رابطه حرفه دریانوردی و فعالیت‌های وابسته به آن به‌عنوان مشاغل حساس و سخت محسوب می‌شوند، لذا سازمان بین‌المللی دریانوردی که متولی اصلی بخش حمل‌ونقل دریایی است؛ توجه به مباحث ایمنی دریایی را در ردیف مهم‌ترین وظیفه کاری خود قرار داده است. از دیگر چالش‌های فراروی حمل‌ونقل دریایی، می‌توان به ضرورت حرکت گام به گام این صنعت با فناوری‌های نوین و روز دنیا اشاره کرد که تغییرات بسیار زیاد و سریعی دارند. در صورتی‌که صنعت حمل‌ونقل دریایی اگر متناسب با فناوری‌های نوین جهان از جمله هوش مصنوعی، شبکه‌سازی اطلاعات و سایر موارد پیش نرود، آسیبهای احتمالی آن جبران‌ناپذیر خواهد بود. بنابراین معتقدم که امروزه دیگر نباید مزیت رقابتی را صرفا از طریق نوآوری‌های پیوسته در بهبود عواملی چون صرفه‌جویی در به‌کارگیری نیروی انسانی و مصرف سوخت و جریان‌های محافظه کارانه ناشی از تحریم‌های تحمیلی جست‌وجو کرد؛ بلکه با بهرهجویی از فناوری‌های جدید، هوشمند سازی سامانه‌های مختلف عملیاتی مثل شناورها، بنادر و پسکرانه‌ها و همچنین تمرکز بر تجهیزات حمل‌ونقل هوشمند مثل کانتینرهای هوشمند که مجهز به سامانه‌های رهگیری هستند و همچنین با تغییر مدل‌های کسب‌وکار متناسب با فناوری‌های نوین و نفوذ در روابط تجاری جوامع از طریق راهکارهای نوین آینده، می‌توان به بهترین شکل ممکن بهره‌برداری کرد. بنابراین هوشمند سازی و گسترش شبکه اطلاعات در حمل‌ونقل دریایی منجر به افزایش کارآمدی و امنیت می‌شود.
برای افزایش سهم و پررنگتر شدن نقش و جایگاه حمل‌ونقل دریایی چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌دهید؟ ارگان‌های دریایی در این حرکت چه سهمی باید داشته باشند؟
حمل‌ونقل دریایی ایران مسیری در جهت هوشمند سازی طی کرده است که مسیر نوینی به‌شمار می‌آید. این مسیر از سه گام اصلی تشکیل شده است. گام اول، ایجاد تفکر هوشمند، گام دوم فرهنگ‌سازی هوشمند و گام سوم برنامه‌ریزی هوشمند است. تا این سه گام را طی نکنیم، نمی‌توانیم از این فناوری‌ها به‌صورت هوشمند استفاده کنیم. اگر بخواهیم افزایش سهم و پررنگتر شده جایگاه حمل‌ونقل دریایی را شاهد باشیم باید از سطح مکانیزاسیون و اتوماسیون به بحث مدیریت جریان اطلاعات و داده‌ها مهاجرت کنیم. البته در این مسیر با چند چالش مواجه هستیم که یکی از آن‌ها جمع‌آوری داده‌های مناسب از قسمت‌های مرتبط است که بخشی از آن سیستم‌های اطلاعاتی محسوب می‌شوند و بخش دیگر آن کارشناسان و افراد خبره‌ای در این حوزه هستند که مشغول کارهای خاص هستند که هنوز مکانیزه نشده‌اند ولی در برنامه وجود دارند. ما باید بر روی پسکرانه‌ها به‌عنوان شهر هوشمند تمرکز داشته باشیم تا جریان تجارت به خوبی مدیریت شود. متاسفانه به‌کارگیری تکنولوژی‌های فناوری اطلاعات و هوشمند سازی در صنعت حمل‌ونقل با حدود حداقل 10 سال تاخیر نسبت به سایر صنایع انجام شد که دلیل اصلی آن عدم ارتباط پایدار شناورها با خشکی بود. پس از این‌که شناورها به‌صورت «Vessels connected» و یا شبکه برخط اطلاعاتی درآیند تغییر شگفتی در این صنعت ایجاد خواهد شد و باعث به‌کارگیری سریع فناوری روز در جهت رفع نیازهای مختلف خود در شناورها خواهد شد. امروزه در صنعت حمل‌ونقل دریایی چهار فناوری IOT، بلاک‌چین، بیگ دیتا و هوش مصنوعی به‌عنوان تکنولوژی‌های برتر بکار گرفته می‌شود. عملا هوشمند‌سازی در حمل‌ونقل دریایی باید در راستای یکپارچه‌سازی و توسعه سیستم‌های جامعه اطلاعات مدیریت، گسترش و تولید نرم‌افزارهای هوشمند و دیجیتالی کردن فعالیت‌های ناوگان، همگام با سیاست‌های روز کشتیرانی‌های معتبر بین‌المللی صورت گیرد. تحقق این اهداف راهبردی نیازمند برنامه‌ریزی راهبردی و بلندمدت و تغییر رویکرد توسعه دریامحوری از رویکرد سنتی به رویکرد فناوری بستر است.
امروزه در سطح جهانی فضای رقابتی پیچیده‌ای در بخش حمل‌ونقل دریایی وجود دارد و اگر بخواهیم در شرایط معمول رقابت‌پذیری خود را در منطقه حفظ کنیم و آن را ارتقا بخشیم، باید افق دید خود را فراتر از نیازهای داخلی ببینیم و زمینه‌ای را برای ترانزیت و ترانشیپ هوشمند کالا از بنادر کشور فراهم کنیم. البته برای تحقق این مهم، برقراری تعاملات و همکاری مستمر و ایجاد ید واحد و هم‌افزایی ارگان‌های دریایی کشور با یکدیگر، برای توسعه حمل‌ونقل دریایی، دارای اهمیت ویژه‌ای است تا بتوانند ضمن ایجاد باور قلبی مبنی بر اهمیت این امر ونقش فوق‌العاده آن در توسعه اقتصاد کشور در بین مسئولان و سیاست‌گذاران و ایجاد قدرت دریایی با توجه به تعاریف آن گام برداشته تا سیاست‌های کشور و باور عمومی به سمت دریا و توسعه دریا محور تغییر جهت دهد.
ظرفیت‌ها و مزیت‌های ترانزیت دریایی ایران کدام است؟ برای افزایش سهم ترابری دریایی و توسعه ترانزیت و لجستیک دریایی چه باید کرد؟
ایران از موقعیت ویژه‌ای در زمینه ترانزیت برخوردار است و از جمله کشورهایی است که به لحاظ قرار گرفتن در موقعیت جغرافیایی بسیار مناسب از مزیت‌های ترانزیتی خوبی بهره‌مند بوده و با گسترش شبکه یکپارچه حمل‌ونقل و ارتباط کارآمد می‌تواند از این مزایا در راستای افزایش درآمدهای ارزی و ارتقای موقعیت استراتژیک خود در منطقه به نحو مطلوبی استفاده کند. با توجه به موقعیت راهبردی و ترانزیتی کشور می‌توان فرصت‌ها و مزیت‌های زیادی را برای ترانزیت کشور در نظر گرفت. البته بهره‌برداری صحیح و به‌موقع از این فرصت‌ها و همچنین انجام سرمایه‌گذاری‌های لازم و تبلیغات گسترده هم‌زمان می‌تواند در بهره‌برداری اثربخش از موقعیت جغرافیایی و منحصر به فرد ترانزیتی کشور مؤثر باشد، لذا نحوه بهره‌برداری از این مزیت‌ها و فرصت‌ها و برقراری ارتباط حمل‌ونقلی با کشورهای دریایی می‌تواند نقش برجسته‌ای در تسهیل تجارت میان آسیا و اروپا و کشورهای منطقه و توسعه ترانزیت ایفا کند. ظرفیت ترانزیت دریایی ایران زیرساخت‌هایی همچون بنادر، پایانه‌ها و پسکرانه‌ها است و از مهم‌ترین مزیت‌های ترانزیت ایران، مسیر ترانزیتی شمال به جنوب است؛ هندوستان به‌عنوان یکی از قطب‌های بین‌المللی در کشور تأثیرگذار است و این پتانسیل وجود دارد که کالا از هندوستان وارد چابهار شده و از مسیرهای داخلی ایران به‌صورت جاده‌ای و ریلی به سمت آسیای میانه، قفقاز و اروپا حمل‌ونقل شود. این در حالی است که اکثر کشورها برای عبور کالای خود مسیرهای دیگر را جایگزین می‌کنند، به‌عنوان نمونه کشورهای آسیای میانه باید کالای خود را از مسیر ایران منتقل کنند.
در حال حاضر دستگاه‌های مرتبط با ترانزیت در داخل کشور باید اهتمام خود را بر مانع‌زدایی و تسهیل برقراری جریان‌های ترانزیتی از کشور معطوف سازند و ضرورت دارد دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی تعاملات ترانزیتی را جزء اولویت‌دارترین کار ویژه‌های خود قرار داده و پتانسیل ترانزیت مانند درآمدهای نفتی مورد توجه قرار گیرد.
برای افزایش سهم ترابری دریایی و توسعه ترانزیت و لجستیک دریایی باید ضمن نوسازی و توسعه هم‌زمان زیرساخت‌ها و ناوگان حمل‌ونقل دریایی، به‌روزرسانی تجهیزات تخلیه و بارگیری، ایجاد زیرساخت‌های توسعه حمل‌ونقل چندوجهی و توسعه پسکرانه‌های بندری؛ توسعه روابط تجاری با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا را در اولویت قرارداد و با برنامه‌ریزی آینده‌پژوهانه و مدون برای سهم ایران از ترانزیت کالا تلاش جهادی کرد.
نقش ارگان‌های دریایی در تحقق اقتصاد دریا محور چیست؟
با توجه به مواردی که بیان شد از نقش اساسی و تاثیرگذار ارگان‌های دریایی در ایجاد اقتصاد دریا پایه و افزایش سهم ترابری دریایی و توسعه ترانزیت و لجستیک دریایی نمی‌توان غافل شد چون با تلاش مستمر در جهت سوق سیاست‌های توسعه‌ای کشور به سمت دریا و بسط و گسترش فرهنگ دریایی در بین آحاد مردم، می‌توان با از میان برداشتن موانع و رفع چالش‌ها، کشور عزیزمان را به‌عنوان کشوری دریایی و حائز قدرت دریایی در عرصه‌های مختلف بین‌المللی و جهانی به تمام دنیا معرفی کرد.