اشاره با توجه به اهمیت گردشگری دریایی و توسعهی این صنعت در کشور عزیزمان ایران، در این پژوهش تلاش بر این است که به بررسی روند حرکت صنعت گردشگری دریایی با تمرکز بر منطقه‌ی خلیج فارس از طریق مطالعه‌ی نشریه‌ی «بندر و دریا» پرداخته شود. در گام اول پس از معرفی نشریه با مطالعه‌ی شماره‌های متعدد آن، رویدادهای مرتبط با خلیج فارس در خصوص صنعت گردشگری دریایی طی سال‌های 1391 ـ 1400، مورد بررسی قرار خواهد گرفت و سپس نقش مهم این نشریه در اطلاع‌رسانی و اشاعه‌ی فرهنگ سفر و گردشگری دریایی مطرح خواهد شد و در پایان با جمع‌بندی مطالب، این نتیجه حاصل می‌شود که طی سال‌های مورد بحث، فعالیت صنعت گردشگری دریایی در منطقه‌ی خلیج فارس روند روبهرشدی داشته و دولت با همراهی بخش خصوصی در زمینه‌های مختلف، عملکرد مناسبی را اعمال کرده است. هرچند که با شیوع بیماری کرونا این روند در برخی بخش‌ها نسبتا متوقف شد، اما بسیار جای امیدواری است که در آینده‌ای نزدیک شاهد خبرهای خوشی در زمینه‌ی پیشرفت این صنعت نوپا به‌ویژه در منطقه‌ی خلیج فارس باشیم.
مقدمه
ایران به‌دلیل دسترسی‌داشتن به دریا و سواحل زیبا و همچنین مرزهای آبی با بسیاری از کشورها در شمال و جنوب آن، دارای پتانسیل‌های وسیع گردشگری دریایی است، اما بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها منوط به برنامه‌ریزی صحیح، هم‌افزایی سازمان‌های مرتبط با دریا و اشاعه‌ی فرهنگ دریا و سفرهای دریایی است. یکی از راهکارهای مهم توسعهی گردشگری دریایی، در واقع توسعهی زیرساخت‌های بنادر، جزایر و ارتقای سطح کیفی و کمّی تجهیزات حمل‌ونقل دریایی است. با اشاعه‌ی فرهنگ سفر و گردشگری طبیعتا شاهد بالارفتن سطح اشتغال و رونق کسب‌وکار جوامع و مردم محلی در سواحل و بنادر خواهیم بود.
یکی از سازمان‌هایی که گام‌های موثری در زمینه‌ی اشاعه‌ی فرهنگ دریا و گردشگری دریایی برداشته است، سازمان بنادر و دریانوردی است. این سازمان با تاسیس نشریات مختلف ازجمله ماهنامهی «بندر و دریا»، اقدام به اطلاع‌رسانی همگانی در خصوص دریا و دریانوردی کرده است. این مقاله درصدد است تا به نقش این نشریه در توسعهی فرهنگ دریایی بپردازد و تاثیر آن بر گردشگری دریایی را به‌ویژه در منطقه‌ی خلیج فارس ارزیابی کند.
معرفی نشریه
نشریه‌ی تخصصی «بندر و دریا» با ٣7 سال سابقه، در 25 اسفند ١٣٦٣ تاسیس و از قدیمی‌ترین مجلات کشور در بعد از انقلاب به شمار می‌آید. صاحب‌امتیاز این نشریه سازمان بنادر و دریانوردی است و حوزه‌ی تخصصی آن، اقتصاد و اجتماع است. این مجله به‌صورت ماهانه منتشر می‌شود و هر ماه متناسب با شرایط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و رویدادهای تاریخی، به موضوعی خاص اشاره می‌کند. زبان اصلی مجله، فارسی است که در برخی دوره‌ها بنا بر ضرورت، بخش انگلیسی نیز داشته است. «بندر و دریا» در بخش‌های مختلفی تولید محتوا می‌کند. مهم‌ترین بخش‌های آن عبارتند از: ١ـ سخن سردبیر ٢ـ گفت‌وگوی ویژه 3ـ گزارش همایش‌ها، نمایشگاه‌ها، سمینارها و کنفرانس‌ها در سطح داخلی و بین‌المللی ٤ ـ گزارش‌های مناسبتی ٥ ـ مقالات و ترجمه‌ها ٦ ـ رویدادهای دریایی ایران ٧ ـ رویدادهای دریایی جهان ٨ ـ مقالات تخصصی مرتبط با دریا و دریانوردی ٩ـ بخش فرهنگ نیز در شماره‌های جدید به این ماهنامه افزوده شده است.
در مجموع، این ماهنامه اطلاعاتی در قالب رویدادهای مهم خبری، مقالات، گفت‌وگوها و تحلیل‌ها، راهکارهایی ارزشمند برای تصمیم‌گیران حوزه‌ی بندر و دریا ارائه می‌دهد و در واقع مجموعه‌ی کاملی از اطلاع‌رسانی تحلیلی، خبری و آموزشی را در بر می‌گیرد. در حال حاضر، مدیرمسئول و سردبیر این ماهنامه، محمد ولی‌زاده است. او از پاییز 1396 به این سمت برگزیده شده و از بدو شروع به کار، تغییراتی در شکل و محتوای این نشریه به وجود آورده است. ولی‌زاده در ابتدای مسئولیت خود در این زمینه اظهار کرده که این مجله در کنار برقراری ارتباط موثر و تبادل اطلاعات و تجربیات با مجامع دانشگاهی مرتبط با حوزه‌ی دریایی و بندری، قصد دارد لذت خواندن یک مقاله، گزارش توصیفی یا گفت‌وگویی تخصصی و جذاب را با عموم مردم علاقه‌مند به موضوعات و مسائل دریایی کشور قسمت کند و فرهنگ دریایی را در میان اقشار مختلف جامعه اشاعه دهد. (معرفی نشریه‌ی «بندر و دریا»، خبرگزاری دانشجویان ایران ـ ایسنا، 11/12/1396)
«بندر و دریا» و گردشگری دریایی
گردشگری دریایی برخلاف آن‌چه مردم عام تصور می‌کنند، رفتن به شهرهای ساحلی و لذت‌بردن و عکاسی از دریا نیست. گردشگری دریایی به تفریحاتی گفته می‌شود که در آب‌های عمیق و دور از ساحل انجام شود، مانند غواصی و ماهیگیری در آب‌های عمیق و یا سفر دریایی با کشتی‌های کروز. در بسیاری از کشورهای دنیا که دسترسی به دریا دارند و از وجود سواحل برخوردارند، برنامه‌های گردشگری دریایی دارای اهمیت ویژه‌ای هستند و بخش عمده‌ای از درآمد ملی را به خود اختصاص می‌دهند. اما متاسفانه کشور ما ایران با وجود ظرفیت‌های مناسب گردشگری دریایی، هنوز هیچ اقدام قابل توجهی در این زمینه انجام نداده است، درحالی‌که گردشگری دریایی می‌تواند منبعی قابل ملاحظه برای کسب درآمدهای غیر نفتی باشد. ایران با داشتن کیلومترها خط ساحلی در جنوب، وجود سواحل متنوع ماسه‌ای و صخره‌ای، بنادر تاریخی، جنگل‌های حرا، جلبک‌ها و مرجان‌های دریایی خاص، جانوران دریایی کم‌نظیر مانند دلفین‌ها، لاک‌پشت‌ها و ماهی‌های کمیاب آکواریومی می‌تواند یکی از جذاب‌ترین سایت‌های گردشگری دریایی در منطقه‌ی خلیج فارس باشد و به رقابت با همسایگان خود بپردازد. برای رسیدن به این هدف لازم است که اقداماتی در سطح وسیع و همه‌جانبه صورت بگیرد و گام‌های اساسی برداشته شود. ازجمله‌ی این اقدامات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1ـ ایجاد امکانات و تسهیلات برای پهلوگرفتن کشتی‌های کروز در بنادر ایران. 2 ـ حذف یا تسهیل روادید برای مسافران دریایی. 3 ـ ایجاد تغییرات در کاربری لنج‌های بومی و قدیمی و تبدیل آنان به شناورهای گردشگری جذاب. 4 ـ ارتقای فرهنگ جامعه‌ی محلی و بالابردن فرهنگ مردمان بومی و ساحل‌نشینان در پذیرش مسافران غیر بومی. 5 ـ احداث اسکله‌ها و توقفگاه‌های تفریحی مناسب برای کشتی‌های کوچک و خصوصی. 6 ـ راه‌اندازی و بهینه‌سازی مسیرهای دریایی در نوار ساحلی مکران و هرمزگان. 7 ـ تاسیس باشگاه‌ها و سایت‌های گردشگری برای آموزش ورزش‌ها و تفریحات آبی. 8 ـ ایجاد اقامتگاه‌ها و امکانات رفاهی قابل قبول با هزینه‌های مناسب برای تمامی اقشار. 9 ـ ایجاد بازارهای سنتی مناسب برای عرضه‌ی کالاهای بومی و صنایع دستی هر منطقه و استان. 10 ـ ارتقای سطح کیفی حمل‌ونقل مسافری اعم از هوایی، ریلی، جاده‌ای و دریایی. 11 ـ استفاده و به‌کارگیری افراد و جوانان بومی منطقه و اشتغال‌زایی برای جامعه‌ی محلی. 12 ـ ایجاد نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های متنوع محلی منطبق بر آداب و رسوم منطقه‌ی بومی و شناساندن فرهنگ اقوام مختلف برای جذب گردشگران و حتی سرمایه‌داران بومی و غیر بومی.
در ادامه لازم است خاطرنشان شود که اکثر شهرهای ساحلی و نواحی پسکرانه‌ای، قابلیت بالایی برای اجرای این پیشنهادات دارند. شهرها و بنادر ساحلی هرمزگان اعم از بندر عباس، میناب، سیریک، جاسک، خمیر، لنگه، کنگ، جزیره قشم، هنگام، لارک و کیش در جنوب از مهم‌ترین مکان‌هایی هستند که می‌توانند مراکز مهم گردشگری دریایی ایران را به وجود آورند.
در ادامه، با نگاهی به اهم رویدادهای درج‌شده در مجله‌ی «بندر و دریا» خواهیم دید که آیا طی دوره‌ی یادشده، گام مثبتی به‌منظور راه‌اندازی و تسهیل گردشگری دریایی در منطقه‌ی خلیج فارس برداشته شده است؟
اهم رویدادهای مربوط به ارتقای زیرساخت‌های ناوگان حمل‌ونقل مسافری، احداث و بهره‌برداری از بنادر و جزایر گردشگری دریایی به ترتیب سال‌ها؛
سال 1391، سال بیست‌وهفتم، شماره‌های ١٨٩ تا ١٩٨
فروردین: ورود کشتی غول‌پیکر کریستف کلمب به منطقه‌ی خلیج فارس.
خرداد: تسریع در توسعهی بندر چابهار.
تیر: افزایش سهم بقای بنادر.
مرداد: افزایش ایمنی بندری و دریایی و الزامات بین‌المللی.
مهر: جمع‌آوری آثار ٢٠٠ ساله‌ی دریانوردی هرمزگان. توسعهی فاز دوم بندر شهیدرجایی. افزایش هشت برابری سطح ایمنی جان اشخاص در بنادر.
آبان: افتتاح پروژه‌های بنادر و دریانوردی استان بوشهر. انتخاب بوشهر به‌عنوان بندر بین‌المللی.
آذر: تصویب برنامه‌ی راهبردی برای ارتقای ایمنی شناورهای مسافری. برنامه‌ریزی برای استمرار تجهیزات امداد هوایی در سواحل.
دی: توسعهی سواحل هرمزگان با محوریت ایجاد زیرساخت‌های بندری. اقدامات توسعه‌ای و عمرانی دولت در جزیره‌ی قشم.
بهمن: تحول چشمگیر توسعهی حمل‌ونقل مسافرت‌های دریایی. توسعهی بنادر مسافری. آخرین اقدامات ایمن‌سازی دریاها برای رفاه حال مسافران نوروزی.
اسفند: افزایش تعداد مسافران نوروزی از پنج میلیون نفر در سال 1390 به ١٣ میلیون در نوروز.
در پایان سال 1391 با توجه به اخبار رویدادها متوجه می‌شویم که اقدامات ارزشمندی در زمینه‌ی ارتقای سطح کیفی و کمی بنادر و جزایر انجام شده و یا در حال انجام است.
سال 1392، سال بیست‌وهشتم، شماره‌های ١٩٩ تا ٢٠٧
فروردین: رشد شتابان منطقه‌ی آزاد قشم با انجام پروژه‌های عمرانی متعدد. توسعهی بندر حقانی به قطب بنادر مسافری. توسعهی بندر شهیدبهشتی. توسعهی بندر گناوه در عرصه‌ی تجارت.
اردیبهشت: افزایش میزان و حجم سرمایه‌گذاری در منطقه‌ی خلیج فارس.
خرداد: توسعه و ایجاد بنادر مسافرتی و گردشگری با مشارکت بخش خصوصی.
تیر و مرداد: اعطای سه هزار و 600 میلیارد تسهیلات برای نوسازی ناوگان و تجهیزات بندری.
شهریور: پیشتازی سازمان بنادر و دریانوردی در جذب بخش خصوصی.
مهر: نقش‌آفرینی بی‌همتای بندر چابهار در ترانزیت و توسعهی بین‌المللی دریایی، تاثیرگذاری شگرف صنایع دریایی بر زندگی ساحل‌نشینان.
آبان: پاک‌سازی آب‌های نیلگون خلیج فارس از مغروقه‌ها و بالابردن سطح ایمنی تردد کشتی‌ها.
اسفند: اقتصاد هرمزگان با توسعهی ظرفیت‌های بندری و دریایی متحول می‌شود. برگزاری مانور بزرگ جست‌وجو و نجات مسافری در آب‌های ساحلی خلیج فارس. پیشرفت ساخت سه موج‌شکن در چابهار.
با تحلیل رویدادهای سال 1392 به این نتیجه می‌رسیم که در این سال نیز روند توسعه در زمینه‌های مختلف ادامه داشته و خوشبختانه نتایج خوبی هم حاصل شده است. با توجه به اخبار، به نظر می‌رسد اغلب پروژه‌هایی که در منطقه‌ی خلیج فارس به بهره‌برداری می‌رسند، به‌صورت مستقیم یا غیر مستقیم تحت تاثیر سرمایه‌گذاری بخش خصوصی قرار گرفته‌اند.
سال 1393، سال بیست‌ونهم، شماره‌های ٢١١ تا ٢١٧
مرداد: تسهیل سازوکار اداری برای حضور سرمایه‌گذاران در بنادر. نقش حیاتی چابهار در توسعهی محور شرق. حذف پروانه‌ی کاغذی در گمرکات.
مهر: تاکید رئیس هیئت‌مدیره و مدیرعامل منطقه آزاد کیش بر توسعهی دریامحور.
آبان: توسعهی استراتژی‌های پسکرانه‌ای راهی برای نجات بنادر.
آذر: اعطای تسهیلات سه هزار میلیارد ریالی به متقاضیان برای ساخت شناورهای پیشرفته‌ی مسافری. چراغ سبز دولت برای گسترش گردشگری دریایی.
دی: اجرای طرح توسعهی بندر بوشهر با حضور روحانی.
بهمن: افتتاح دو پروژه بزرگ در بندر امام خمینی(ره) با همکاری بخش خصوصی.
اسفند: آماده‌سازی پنج هزار و 800 صندلی برای مسافران نوروزی 1394.
آن‌چه در ویژه‌نامه‌ی نوروز 1394 در بخش رویدادها ثبت شده است، نشانگر تحولات قابل قبولی در حوزه‌ی گردشگری جنوب است. نمونه‌ای از این تحولات در زیر آمده‌اند:
١ ـ هرمزگان پایتخت سفرهای دریایی کشور می‌شود.
٢ ـ اجرای طرح جامع تسهیل سفرهای دریایی در استان بوشهر.
٣ ـ افزایش تجهیزات ایمنی شناورها در بندر لنگه.
٤ ـ بندر شهیدحقانی کانون گردشگری دریایی سواحل جنوب می‌شود.
٥ ـ پارسیان، منطقه آزاد تجاری می‌شود.
سال 1394، سال سی‌اُم، شماره‌های ٢١٩ تا ٢٢٨
فروردین: جذب ١٢ میلیارد سرمایه‌گذاری خصوصی در هرمزگان.
خرداد: افزایش سطح همکاری‌های منطقه‌ای برای توسعهی بندر چابهار.
تیر: انعقاد ٣٢ سند موافقت‌نامه کشتیرانی با کشورهای دنیا.
مهر: بهره‌برداری از هفت طرح گردشگری دریایی تا پایان سال.
آبان: افزایش ١٨ درصدی جمعیت گردشگری دریایی.
اسفند: نظارت سازمان گردشگری بر کلوپ‌های دریایی در نوروز 1395. فعالیت سه شناور مسافری در بندر خرمشهر. صدور بلیت الکترونیکی برای شناورهای مسافری مسیر قشم ـ بندر عباس.
علاوه بر ادامه‌ی روند گسترش فعالیت‌های مرتبط با گردشگری در سال 1394، شاهد نشست‌ها و جلساتی هستیم که درباره‌ی فرهنگ‌سازی در برخی شهرهای ساحلی صورت گرفته است که در جای خود نویدبخش است.
سال 1395، سال سی‌ویکم، شماره‌های ٢٢٩ تا ٢٤٠
فروردین: کلیه‌ی کشتی‌های ایرانی تحت پوشش بیمه‌های بین‌المللی معتبر درآمدند. بندر امام رتبه‌ی نخست سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را به دست آورد. بندر شهید باهنر اعلام کرد، ٣١ هزار مسافر بین‌المللی را جابه‌جا کرده است. توسعهی بندر چابهار در حال پیشرفت است. آغاز سفر شناورهای مسافری در آب‌های عمان. ساخت سه دهکده گردشگری دریایی تصویب شد. بهره‌مندی ٨٠ هزار نفر از زیرساخت‌های گردشگری دریایی در سواحل مکران. استقبال گردشگران از گشت‌های دریایی در سواحل بوشهر. پرونده‌ی سفرهای نوروزی 1395 بدون حادثه بسته شد.
اردیبهشت: چابهار میزبان بزرگ‌ترین اجلاس مناطق آزاد جهان شد.
خرداد: بهار چابهار در راه است.
تیر: اختصاص ٨٠٠ میلیارد برای توسعهی زیرساخت‌های دریایی و بندری در بنادر بوشهر.
مرداد: بهره‌برداری از ٣٠ پروژه‌ی دریایی و بندری در هرمزگان آغاز شد. توسعهی سواحل مکران در دست اقدام قرار گرفت.
آبان: بندر چابهار و نقش آن در تعاملات بین‌المللی مورد توجه قرار گرفت. آغاز به کار بندر گواتر. خط مسافری بندر عباس ـ کیش راه‌اندازی می‌شود. راه‌اندازی خط مسافری داخلی و خارجی از طریق سواحل مکران.
آذر: بنادر استان بوشهر به تجهیزات اطفای حریق مجهز می‌شوند.
دی: سرمایه‌گذاری در پسکرانه‌ها رونق گرفته است. واگذاری مدیریت بنادر کوچک با حفظ حاکمیت آن‌ها اجرا می‌شود.
بهمن: سفرهای دریایی رشد چهار درصدی داشته است. گشت تفریحی دریایی در جزیره کیش ٦٠ درصد افزایش یافت.
اسفند: چابهار از سرمایه‌گذاری همه کشورها استقبال می‌کند. طرح ارتقای ایمنی سفرهای نوروزی در گردشگاه‌های دریایی خوزستان اجرا می‌شود.
در سالی که گذشت، شاهد انتشار خبرهای خوبی در مورد توجه مدیران و مسئولان امور بنادر و دریانوردی به مسئله‌ی رونق چابهار بودیم. خبرها حاکی از این بود که اقدامات شایسته‌ای به‌منظور رونق بندر چابهار و سواحل مکران انجام شده است.
سال 1396، سال سی‌ودوم، شماره‌های ٢٤٢ تا ٢٥١.
فروردین: رفع محدودیت رفت‌وآمد کشتی‌های ایرانی به بنادر بین‌المللی و بالعکس. فعالیت ١٣٠ فروند شناور برای گشت‌های نوروزی در بوشهر. پهلوگیری کشتی اقیانوس‌پیما در جزیره‌ی قشم. رشد ١٥١ درصدی تردد گردشگری دریایی در کارون و اروند.
خرداد: تحول در بندر شهیدرجایی با بهره‌برداری از ١١ پروژه سرمایه‌گذاری. استفاده از ظرفیت کشتی‌های مسافری ایران در سفرهای بین‌المللی.
تیر: رونق بندر شهیدرجایی با راه‌اندازی چند برنامه‌ی مهم و بلندمدت سازمان
مرداد: ترابری مسافر در بنادر قشم به مرز شش میلیون نفر رسید.
شهریور: سواحل مکران در اولویت قرار می‌گیرند. کاهش ٥/٣ درصدی بیکاری با توسعهی گردشگری دریایی.
مهر: ایجاد بزرگ‌ترین شهربازی در کیش. تسهیل ورود بخش خصوصی به حوزه‌ی حمل‌ونقل. گردشگران دریایی در انتظار مارینا.
آبان: افزایش ظرفیت بندر شهیدرجایی در راستای تکمیل طرح توسعه. بنادر و سواحل به شناور آتش‌خوار مجهز می‌شوند.
آذر: توسعهی چابهار یک ماه پس از تحریم.
دی: بزرگ‌ترین رستوران آکواریومی جهان در راه کیش.
بهمن: توسعهی گردشگری دریایی هزاران شغل ایجاد می‌کند. کشتی‌های کروز به ایران می‌آیند. بندر قشم رتبه‌ی نخست جابه‌جایی مسافر را به دست آورد.
اسفند: توسعهی گردشگری دریایی شعار سازمان بنادر در نوروز 1397. لنج‌سواری سنتی در نوروز 1397 در هرمزگان راه‌اندازی می‌شود. اسکله‌های شناور جدید به قشم رسید. حجم ترابری مسافران از طریق بندر کیش دو برابر می‌شود. زنان قایقران وارد عرصه‌ی فعالیت در بندر شهیدرجایی می‌شوند.
در پایان سال 1396 با توجه به اخبار و گزارش‌های «بندر و دریا» می‌توان امیدوار شد که مدیران و مسئولان به اهمیت فرصت‌های استراتژیک آبی ایران برای رسیدن به نتایج خوب در زمینه‌ی صنعت گردشگری دریایی واقف شده‌اند و گام‌هایی نه‌چندان بلند در این زمینه برداشته شده است که امید است با رسیدن به نتیجه‌ی مطلوب و قابل توجه، انگیزه برای ادامه طرح‌های توسعه بیشتر شود و گام‌های موثرتری در سال‌های پیش رو برداشته شود.
سال 1397، سال سی‌وسوم، شماره‌های پیاپی ٢٥٢ تا ٢٦٣
فروردین و اردیبهشت: با شروع سال 1397 و به دلیل افزایش چشمگیر سفرهای نوروزی، شماره‌های فروردین و اردیبهشت این ماهنامه با تمرکز بر موضوعات فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی بنادر و استان‌های ساحلی کشور منتشر شد. آن‌چه در این دو شماره‌ی ادغام‌یافته می‌خوانیم، گزارش و روایت‌هایی است در قالب سفرنامه و دریچه‌ای است به روی فرهنگ، آداب و سنن، قصه‌ها، ضرب‌المثل‌ها، غذاها و جاذبه‌های گردشگری و اقلیمی استان‌های هم‌جوار با دریای خزر، خلیج فارس، دریای عمان و دریاچه ارومیه.
خرداد: افزوده‌شدن بخش فرهنگ به محتوای مجله. راه‌اندازی خط کشتیرانی مسافری از چابهار به عمان.
تیر: خوزستان برای جذب گردشگران دریایی خیز می‌گیرد.
مرداد: بوشهر به یک‌قدمی بندر آزاد تجاری نزدیک می‌شود. بنادر و حمل‌ونقل دریایی هوشمندسازی می‌شوند.
مهر: بندر خرمشهر میزبان دریایی زائران اربعین خواهد بود. با استقبال مسافران، خط خرمشهر ـ بصره فعال می‌شود.
آبان: ریل، اولویت نخست بندر چابهار. اشتغال‌زایی از نتایج توسعهی حمل‌ونقل ریلی در بنادر.
آذر: تشکیل «استان جزایر» به مرکزیت کیش یا قشم.
دی: جهش بوشهر در توسعهی گردشگری دریایی. تلاش برای اجرایی‌شدن موافقت‌نامه‌ی چابهار ادامه دارد.
بهمن و اسفند: ماهنامهی «بندر و دریا» در شماره‌های بهمن و اسفند در واقع هیچ گزارش خبری ارائه نداده است و در ماهنامهی بهمن‌ماه صرفا به نقل دستاوردهای انقلاب اسلامی طی ٤٠ سال گذشته و فعالیت‌ها و اقدامات انجام‌شده در این سال‌ها پرداخته است.
در شماره‌ی اسفند نیز بخش بزرگی از مجله به معرفی بنادر جنوب و شمال پرداخته و اطلاعات بسیار خوبی از نظر جغرافیا، تاریخ، فرهنگ، آداب و رسوم و حتی ذائقه‌ی غذایی و سوغات این مناطق به خواننده می‌دهد که در جای خود بسیار ارزشمند است و یک بسته‌ی کامل اما خلاصه و فشرده‌ی اطلاعاتی در مورد بنادر و جزایر ایران به‌حساب می‌آید. علاوه بر آن، تصاویر بسیار زیبایی از صنایع دستی، لباس‌ها و مراسم و آیین‌ها در این شماره چاپ شده که آن را برای مخاطبان جذاب و خواندنی می‌کند.
سال 1398، سال سی‌وچهارم، شماره‌های ٢٦٤ تا ٢٧٥
فروردین و اردیبهشت: استان هرمزگان به‌عنوان پایتخت گردشگری دریایی انتخاب شد. رشد ١١ درصدی گردشگری در پایتخت دریایی کشور. بوشهر، دومین مقصد گردشگری دریایی در نوروز 1398 بود. رشد ١٨ درصدی گردشگری دریایی در بنادر سیستان و بلوچستان در نوروز 1398.
خرداد و تیر: توانمندسازی بانوان در جامعه‌ی دریانوردی از اولویت‌های سازمان بین‌المللی دریانوردی در سال ٢٠١٩. آغاز فعالیت ریلی در مسیر خرمشهر ـ بندر امام برای اولین‌بار.
مرداد: عبور از چهار دهه مردمحوری در صنعت دریانوردی ایران. حضور زنان در آموزش‌های دریایی. آغاز حضور زنان در فعالیت‌های دریانوردی.
آبان و آذر: گردشگری هرمزگان در مسیر توسعه قرار دارد. افزایش ٩/٩ درصدی جابه‌جایی مسافر در مسیرهای قشم ـ بندر عباس و هرمز ـ لارک. جهش اشتغال‌زایی در بندر شهیدحقانی. افزایش ٣٥ درصدی رشد گردشگری در هرمزگان. به‌کارگیری زنان به‌عنوان افسر دوم در شناورهای مسافری. مشغول به کار شدن ٢٥ زن به‌عنوان مهماندار در شناورهای بندر حقانی.
بهمن و اسفند: افتتاح دومین موزه منطقه‌ای کشور در استان بوشهر. کرونا موجب تعطیلی بنادر شد.
آن‌چه در خبرها و رویدادهای سال 1398 خواندیم، همگی نشان از رشد صعودی فرهنگ سفر و گردشگری در میان اقشار مختلف جامعه بود و آمار رو‌به‌رشد گردشگران به‌خوبی شاهد این پیشرفت است. با مرور رویدادها متوجه می‌شویم که ذائقه‌ی گردشگر ایرانی در سال‌های اخیر به‌خوبی تغییر کرده است و سفرهای نوروزی از قالب کلیشه‌ای گذشته خارج شده و شکل جدیدتری به خود گرفته است. آمار حضور مسافران نوروزی در سواحل جنوب، رونق گردشگری این مناطق را نشان می‌دهد. حتی در بنادر سیستان و بلوچستان هم طبق گزارش‌ها شاهد رشد ١٨ درصدی پذیرش گردشگر بودیم. علاوه بر این‌ها ماهنامهی «بندر و دریا» در جایگاه یک منبع اطلاع‌رسانی مستمر در حوزه‌ی بندر و دریا با دراختیار قراردادن اطلاعات مفید فرهنگی و با تولید محتواهای بسیار ارزشمند و مفید نقش بسزایی در شناساندن مناطق ساحلی کشور، فرهنگ بومی، جاذبه‌های گردشگری و پتانسیل‌های موجود در این مناطق ایفا کرده است.
سال 1399، سال سی‌وپنجم، شماره‌های ٢٧٦ تا ٢٨٨
فروردین و اردیبهشت: کاهش ٩٧ درصدی سفرهای نوروزی به علت شیوع بیماری کرونا. پس از شیوع بیماری کرونا تمام فعالیت‌های بنادر و دریانوردی روند عادی خود را کماکان حفظ کردند و به کار خود ادامه دادند و تنها بخشی که به‌شدت تحت تاثیر محدودیت‌های ناشی از شیوع بیماری قرار گرفت، فعالیت‌های مربوط به گردشگری و حمل‌ونقل مسافری بود. با این حال، ماهنامهی «بندر و دریا» در طول سال 1399 از جایگاه خود به‌عنوان یک منبع اطلاع‌رسانی نهایت استفاده را برده است.
در شماره‌های منتشرشده در سال 1399، در بخش فرهنگ به بیان رویدادها، داستان‌ها، افسانه‌ها و قصه‌های قدیمی، لغت‌نامه‌ها و اصطلاحات مربوط به بندر و دریا، مراسم، آداب و سنت‌های ویژه‌ی ساحل‌نشینان پرداخته و با معرفی مناطق زیبای ساحلی و بنادر، جاذبه‌های گردشگری آن‌ها و آموزش غذاها و شیرینی‌ها، صنایع دستی و صدها نکته‌ی جالب و شنیدنی، مخاطبان خود را به سفرهای مجازی در این مناطق برده است که بسیار جای تقدیر دارد. به‌عنوان مثال، داستان دریایی «باد زار» را می‌توانیم در شماره‌های ٢٨٣ ـ ٢٨٤ بخوانیم و کمی با فرهنگ دریایی جنوب آشنا شویم. همچنین در شماره‌ی ٢٨٠، در مورد مراسم «نوروز دریا» گزارشی تحت عنوان میراث ایرانی در خلیج فارس آورده شده و اشاره کرده که تکریم دریا بدون میهمان برگزار شد.
سال ١٤٠٠، سال سی‌وششم، شماره‌های ٢٨٩ تا ٢٩٦
نیمه‌ی اول ١٤٠٠: با نگاهی به شماره‌های منتشرشده در نیمه‌ی اول سال ١٤٠٠ متوجه می‌شویم که موضوع بحث و تمرکز اصلی مجله در این نیمه از سال روی بنادر شمالی معطوف شده است و در خصوص مسئله‌ی توسعهی حمل‌ونقل و گردشگری بنادر جنوب موضوعی مطرح نشده است.
مهر: جایگزینی شناورهای سنتی در حال انجام است. شناورها سازمان‌دهی و انضباط‌بخشی می‌شود.
در آخرین شماره‌های منتشرشده (295 ـ 296)، گزارشی از اثرات پاندمی کووید ـ ١٩ بر حمل‌ونقل و تجارت دریایی آورده شده است. این شماره‌ها به‌صورت ادغام‌شده در ٣٠ آذر ١٤٠٠ بر روی پیشخوان رسانه‌ها قرار گرفته و در حال حاضر آخرین شماره‌ی منتشرشده‌ی این ماهنامه است.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
همان‌طور که در آغاز سخن بیان شد، گردشگری دریایی به مجموعه‌فعالیت‌های تفریحی و سرگرمی‌هایی گفته می‌شود که در محیط‌های دریایی و دور از ساحل انجام می‌شود و با گردشگری ساحلی متفاوت است؛ فعالیت‌هایی مانند غواصی، اسکی روی آب، جت‌اسکی، سفرهای دریایی با کشتی‌های کروز، بازدید از آکواریوم‌های دریایی و ماهیگیری در آب‌های عمیق.
از عوامل موثر بر توسعهی گردشگری می‌توان به امنیت، فناوری و بازاریابی اشاره کرد. امنیت و توسعهی توریسم مکمل یکدیگرند. اولویت گردشگران قبل از جاذبه‌های مقصد، امنیت است. و البته امنیت واقعی با احساس امنیت متفاوت است. گاهی در یک منطقه امنیت کامل برقرار است اما از نظر شایعه‌ها، خبرها و پیش‌زمینه‌های فکری القاشده توسط تبلیغات، احساس ناامنی در اشخاص به وجود می‌آید که آنان را از سفر به یک منطقه‌ی خاص باز می‌دارد. عامل موثر دیگر در رونق این صنعت، فناوری است؛ فناوری در کسب آسان اطلاعات، فناوری در ارائه‌ی خدمات قابل دسترس و ارزان‌تر و البته فناوری در حمل‌ونقل. در کنار دو عامل مهم ذکرشده، عامل موثر دیگری وجود دارد با عنوان تبلیغات. نقش تبلیغات را در توسعهی صنعت گردشگری نمی‌توان نادیده گرفت و به جرئت می‌توان گفت که این عامل اگر از دو عامل قبلی مهم‌تر نباشد، کم‌اهمیت‌تر هم نیست.
در این پژوهش با مطالعه‌ای که بر روی رویدادهای مرتبط با گردشگری و توسعهی حمل‌ونقل دریایی در ماهنامهی «بندر و دریا» انجام شد، شاهد بودیم که از سال 1391 تا سال 1398 توسعهی حمل‌ونقل دریایی و اسکله‌های مسافری روند روبهرشدی را دنبال کردند و اقداماتی در این زمینه انجام شد که بسیار مهم و ارزشمند بودند و ما از سه منظر امنیت، فناوری و تبلیغات تقریبا رشد قابل ملاحظه‌ای را در بنادر و سواحل خلیج فارس تجربه کردیم. یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای مهم این دهه، راه‌اندازی و شناساندن بندر چابهار به جامعه‌ی گردشگری و تبدیل آن به یک قطب گردشگری مهم در سیستان و بلوچستان بود. منطقه‌ی سیستان و بلوچستان از دیرباز از نظر مسائل سیاسی و بحث قاچاق مواد مخدر، همیشه احساس ناامنی را در جامعه‌ی گردشگری القا می‌کرد که با وجود داشتن جاذبه‌های بی‌نظیر طبیعی، کمتر کسی تمایل به سفر به این منطقه را داشت. خوشبختانه در سال‌های اخیر با اقدامات انجام‌شده از نظر امکانات ترابری، رفاهی، فرهنگ‌سازی در جامعه‌ی میزبان، تبلیغات مثبت و اطلاع‌رسانی صحیح از پتانسیل‌های گردشگری این خطه، سواحل زیبای مکران نیز به جمع سواحل پربازدید و گردشگرپذیر کشور پیوستند. از دیگر اقدامات مهم، راه‌اندازی خطوط ریلی و دریایی بین سواحل و جزایر و فراهم‌آوردن امکانات لازم برای استفاده گردشگران بود. فروش بلیت‌های آنلاین و در دسترس قرارگرفتن اطلاعات مربوط به جاذبه‌های گردشگری و معرفی مقاصد جدید گردشگری دریایی از طریق سایت‌های داخلی و خارجی آنلاین از دیگر اقدامات مفید انجام‌شده در این دهه بوده است. از بهترین رویدادهای آخرین سال‌های این دهه می‌توان به رشد ١١ درصدی استان هرمزگان و ١٨ درصدی بنادر سیستان و بلوچستان در توسعهی گردشگری دریایی یاد کرد. علاوه بر این‌ها، از دیگر رویدادهای خوشی که در این دهه اتفاق افتاد، حمایت از حضور زنان در عرصه‌ی دریانوردی و فعالیت در ناوگان‌های حمل‌ونقل مسافری و گردشگری دریایی بود و البته بسیاری رویداد نویدبخش دیگر که مرور و بررسی شد.
در مجموع می‌توان این‌طور خلاصه کرد که استمرار انتشار این نشریه‌ی تخصصی در طول 37 سال، «بندر و دریا» را به یک منبع اطلاع‌رسانی قوی در این حوزه بدل کرده است. این ماهنامه علاوه بر ارائه‌ی گزارش‌های علمی و رویدادهای تخصصی، گاه ما را به سواحل برده تا با ساحل‌نشینان هم‌کلام شده و به قصه‌هایشان گوش فرا دهیم، گاه ما را به دل دریا برده تا با ناخدا سرودهای دریا را سر دهیم و گاه ما را به فضای خانه‌ی ساحل‌نشینان مهمان و در چشیدن غذاهای تندوتیزشان شریک کرده است.
با اضافه‌کردن بخش «فرهنگ» در دوره‌ی جدید ماهنامه، حقیقتا بر ارزش محتوایی آن افزوده شده است و محتواهای جالب این بخش اعم از خاطرات، داستان‌ها و گفت‌وگوها با هنرمندان و پیشکسوتان، اشعار و اصطلاحات محلی، آشپزی و معرفی غذاهای بومی و صنایع دستی، همه و همه موجب شده که این ماهنامه مخاطبان جدیدی پیدا کند و برای علاقه‌مندان به فرهنگ دریا و دریانوردی، ساحل و ساحل‌نشینان و گردشگران دریایی، منبع اطلاعاتی بسیار ارزشمندی به شمار آید. این بخش همچنین از نظر تبلیغ جاذبه‌های گردشگری، فرهنگی، جغرافیایی و تاریخی مناطق زیبا و دیده‌نشده‌ی سواحل، نقش بسزایی ایفا می‌کند.
با تمام تلاشی که «بندر و دریا» در اشاعه‌ی فرهنگ سفر و سفر دریایی انجام داده است، هنوز بسیاری از بنادر و سواحل کشور از نظر توسعه و اشتغال، مظلوم واقع شده‌اند و حتی در زمینه‌ی گردشگری، جاذبه‌های تاریخی و طبیعت‌گردی محلی و سایر پتانسیل‌های موجود در آن‌ها، هنوز آن‌طور که باید به مردم معرفی نشده‌اند و متاسفانه از طرف دولت هم مورد بی‌مهری قرار گرفته‌اند.
در پایان سخن، امید است که در وقایع و رویدادهای پیش رو در این ماهنامه، شاهد خبرهای خوش از مناطق محروم و نادیده‌ی کشورمان به‌ویژه در سواحل و جزایر خلیج همیشه فارس باشیم.
دی‌ماه 1400
منبع:
ـ ماهنامهی «بندر و دریا»، سال‌های 27 تا 36، شمارگان 189 تا 296.