اشاره بندر و دریا | در هزارتوی توسعه، واژه‌ی «اقتصاد» گویی در جاها و لحظاتی تنها واژه‌ای تشریفاتی است در کنارِ نام بندر عباس. حال و هوای شهر، نویدِ پتانسیل بالا برای رسیدن به رشد و شکوفایی را دارد، اما گویی حلقه‌های مفقوده بر سر راه توسعه بسیارند. در نگاهی واقع‌بینانه‌تر اما، بندر عباس در درون خود با مشکلاتی ریز و درشت دست‌و‌پنجه نرم می‌کند که با وجود مخفی‌کاری‌ها، گاه از زیر پوست شهر بیرون می‌زند و به چشم می‌آید. دکتر محمدرضا صفا، رئیس اتاق بازرگانی بندر عباس، که سال‌هاست وضعیت اقتصادی این شهر را دیده‌بانی می‌کند، در این گفت‌وگو با اشاره به موانع توسعه‌ی بندر عباس می‌گوید که عبور از این چالش‌ها جز با توسعه‌ی فرهنگِ خودباوری اقتصادی استان و مردمش میسر نیست.
محورها و شاخص‌های توسعه در بندر عباس از نگاه اتاق بازرگانی چیست؟
پس از انقلاب اسلامی، زیربناهای خوبی در هرمزگان به وجود آمد. مناطق آزاد، بنادر شهیدرجایی، شهیدباهنر، شهیدحقانی، لنگه، کوهستک و پارسیان بسیار خوب عمل کردند. با وجود این، متاسفانه آن فعالیتی که باید در هرمزگان به‌عنوان پایتخت اقتصادی ایران انجام می‌شد، اتفاق نیفتاد. مشکل بزرگ ما این است که استان هرمزگان و مردم شریف استان، چنین چیزی برایشان ملموس نیست. در طراحی بنادر استان، بندر شهیدرجایی بندری بی‌نظیر در خاورمیانه بود، ولی پس از گذشت 40 سال از انقلاب اسلامی هنوز در بحث تخلیه و بارگیری، حتی به بندر جبل‌علی امارات هم نمی‌رسد. متاسفانه ما در شعارها جلو هستیم، ولی در عمل هنوز بسیاری از کارها انجام نشده است. حتی در بحث گردشگری و بنادر گردشگری به غیر از جزیره‌ی کیش به هیچ جزیره‌ی دیگری در حوزه‌ی خلیج فارس و دریای عمان توجه نکرده‌ایم. کشورهای همسایه مانند امارات و ترکیه در بحث گردشگری، میلیاردها دلار درآمدِ پایدار کسب می‌کنند، ولی ما در این مدت بیشتر سعی کرده‌ایم که شعارمحور عمل کنیم. اگر در زمینه‌ی توسعه‌ی دریامحور کار می‌کردیم، جایگاه بندر عباس در میان دیگر شهرهای ایران، چنین جایگاهی نمی‌شد! این ضعف ما به حساب می‌آید که در این حوزه‌ها هیچ کاری نکرده‌ایم. باید بررسی شود در بحث زیرساخت‌های بنادر و گردشگری دریامحور، چه کارهایی انجام داده‌ایم که بندر عباس و استان هرمزگان در زمینه‌ی فقر پیشتاز است؟! هرمزگان پایتخت اقتصاد ایران است، ما با این استان چه کار کرده‌ایم که این‌قدر فقر در آن زیاد شده است؟
برعکس به نظر می‌رسد که جوامع محلی دست به کار توسعه فردی خود شده‌اند، خصوصا در همین مناطقی که شما می‌گویید محرومند. یعنی به گفته شما هیچ اقدام عملی و مثبتی در طی این دوره‌ها انجام نشده است؟
البته نمی‌شود گفت هیچ اقدامی صورت نگرفته است. ظرف دو سال گذشته یک سری کارها در جزیره‌ی هرمز هم انجام شده، اما در حد کارهایی نبوده که حتی در یک جزیره‌ی ترکیه صورت گرفته است! ترقی اقتصاد کشور امارات به 40 سال هم نمی‌رسد، در حالی که ما 40 سال برنامه توسعه بندرِ شهیدرجایی را داشته‌ایم. در این 40 سال وقت داشتیم که این بندر را به بندری بی‌نظیر در خاورمیانه تبدیل کنیم، ولی این کار را نکردیم.
پس صریحا بگویید نسخه‌ی شما برای موفقیت هرمزگان در مسیر توسعه به‌طور دقیق چیست؟
اگر می‌خواهیم در بحث‌های کلان موفق شویم، باید از آمارگرایی دوری کنیم. وقتی مسئولان کشوری وارد استان می‌شوند، جاهایی را به آن‌ها نشان می‌دهیم که آباد هستند، اما ویرانه‌ها را نشانشا‌ن نمی‌دهیم. در گذشته افراد بسیار بزرگی در استان هرمزگان صاحب تجارت بوده‌اند. آیا ما توانستیم میراث‌دار خوبی برای این سرمایه باشیم؟ آیا در 40 سال اخیر توانسته‌ایم سرمایه‌گذارها را از کشورهای حاشیه خلیج فارس جذب کنیم؟ پس قدم اول، هموارکردن مسیرِ ورود سرمایه‌گذارها به استان و خصوصا شهر بندر عباس است. بحث دیگر این است که باید مدیر دلسوز داشته باشیم. ما در بحث شیلات، گردشگری دریامحور و زیرساخت‌های اداره بنادر و دریانوردی استان هرمزگان می‌توانیم نیروهای خوبی را جذب کنیم. چرا نیروهای داخلِ استان جذب نمی‌شوند و آمار بیکاری که رابطه‌ی مستقیمی با آمارِ فقر استان هرمزگان دارد، همین‌طور بالاتر می‌رود؟ باید حداقل 200 هزار هکتار از سواحل را به تولید میگو اختصاص می‌دادیم تا طبق اسناد بالادستی، استان در مسیر توسعه و اشتغال دریامحور قرار می‌گرفت. آیا تاکنون از این 200 هزار هکتار، به 40 ـ 50 هزار هکتار پرورشگاه تولید میگو رسیده‌ایم؟ در بحث پرورشِ ماهی در قفس و فراوری‌های بعد از تولیدِ شیلات چه کارهایی انجام داده‌ایم؟ این‌ها فرصت‌های بسیار خوبی است که از آن‌ها غافل شده‌ایم و هم‌اکنون شاید فقط از 25درصد آن‌ها استفاده می‌کنیم.
در بحث‌های بالا چندبار به موضوع گردشگری استان هرمزگان و به‌طور شاخص بندر عباس اشاره کردید، در این بخش چه پیشرفتی حاصل شده است؟
مثال‌های بالا، نباید ما را از توسعه پایدار استان غافل کند. در میان صنایع، چند صنعتِ بومی، محیط‌زیستی و پایدار داریم که بتواند به ما درآمدی همیشگی و بدون عوارض برای محیط زیستمان بدهد؟ من می‌گویم که یکی از این صنایع، شاید مهم‌ترینش، صنعت گردشگری باشد. از کشورهای اطراف و اقداماتی که آن‌ها در بحث گردشگری به‌خصوص گردشگری شبانه برای بنادرشان انجام داده‌اند، چند مثال ساده برای شما می‌آورم تا ماجرا به‌راحتی مشخص شود. بحث گردشگری شبانه روی دریا در کشورهای ترکیه، امارات، هند، قطر و عمان راه افتاده، ولی ما چه کار کرده‌ایم؟ چند لنج در جزایر ما حضور دارند که بحث گردشگری شبانه‌ی دریایی را برای توریست‌ها انجام بدهند؟ توسعه، موضوعی درون‌زاست. ما اول از همه باید این کارها را از درون خودمان شروع کنیم. اگر توانستیم نگاهی توسعه‌گرا بیابیم، آینده‌ی بهتری خواهیم داشت. اصلا در بحث سفرهای دریایی به غیر از کشور امارات، با کدام کشور رابطه برقرار کرده‌ایم؟ چنین کارهایی نیاز به زیرساخت دارد و به عقیده‌ی من باید بخش خصوصی برای فعالیت به میدان بیاید.
فکر می‌کنید اگر قرار باشد این روند و این نوع نگاه به توسعه اصلاح شود، نقطه‌ی شروع روند اصلاح کجا خواهد بود؟
اصلاح در هر کاری باید از درون شروع شود. یعنی دستگاه اجرایی باید از بخش خصوصی حمایت کند تا سرمایه‌گذاران پای کار بیایند. ابتدا باید توان بخش خصوصی سنجیده شود. وقتی این کار انجام شد، آن بخش خصوصی می‌تواند اسکله بسازد و حقوق کارگران و کارمندانش را بدهد. عمومِ کارها در شهر ـ بندر و در اسکله‌ها باید به بخش خصوصی واگذار شود تا نقش آن‌ها در اقتصاد و زیست شهری دیده شود. باید بخواهیم این کار انجام شود تا در نهایت اتفاق بیفتد. سرمایه‌گذاران در دوبی نسبت به کاری که انجام می‌دهند، امنیت دارند. آیا اگر سرمایه‌گذاران در دوبی امنیت نداشتند، دوباره به آن‌جا می‌رفتند؟ خیر. ما اصلا در بخش سرمایه‌گذاری مشکل داریم. باید بحث سرمایه‌گذاری را با دید باز به بخش خصوصی واگذار کنیم نه اینکه جایی را به بخش خصوصی بدهیم که توان اقتصادی و مالی آن کم باشد. در بحث‌های زیربنایی و اسکله‌های استان هرمزگان، ما قدیمی‌ترین بندر ایران یعنی بندر لنگه را داریم. تاجرهای بندر لنگه، بزرگ‌ترین تاجرهای اماراتِ امروز هستند. این مسئله، جایگاه استان هرمزگان را روشن می‌کند. ما در تمام این زمینه‌ها توانسته‌ایم حرف بزنیم، ولی هنوز عمل نکرده‌ایم.
مسئولِ اجرای این مهم کدام بخش است؟ خصوصی یا دولتی؟
دولت وظیفه دارد که زمینه را فراهم کند تا بخش خصوصی بتواند وارد شود.
اتاق بازرگانی استان هرمزگان در پلتفرم توسعه‌ی بندر عباس چه نقشی می‌تواند ایفا کند؟
اتاق بازرگانی هرمزگان همواره سعی کرده که همراه باشد. در دو سال گذشته توانسته‌ایم خودمان را از رتبه‌ی آخر بین تمام استان‌ها به رتبه‌ی زیر 15 برسانیم. در این مدت تا جایی که توانسته‌ایم با فعالان اقتصادی همکاری کرده‌ایم. اتاق بازرگانی به فرد کمک نمی‌کند، بلکه فرایند واقعی کمک را به وجود می‌آورد. در این دو سال، حدود 30 میلیارد تومان به امور اجتماعی از طریق اتاق بازرگانی استان کمک شده است. همچنین تاکنون 10 مدرسه ساخته و هم‌اکنون می‌خواهیم یک درمانگاه بسازیم. از سوی دیگر، بیش از هشت میلیارد تومان تجهیزات اولیه تهیه شده است. دوری از شعار و تحقق ظرفیت‌های بندر عباس هدف ما بوده است.
روند توسعه‌ی 400ساله بندر عباس را چطور می‌بینید؟
به اعتقاد من رشد بندر عباس نسبت به تاریخ 400ساله‌ی آن کند بوده است؛ اگر استانی رشد پیدا کند که دیگر نباید چنین فقری را در آن دید! در این استان هیچ‌کس حامی مردم شریف هرمزگان نیست. مردم استان هرمزگان مطالبه‌گر نبوده‌اند، وگرنه هیچ‌وقت در این جایگاه قرار نمی‌گرفتند.
و این مسیر رشد از کجا می‌گذرد؟
از مسیر داشته‌های محلی؛ تا زمانی که اسکله وجود نداشته باشد، شما نمی‌توانید گردشگری را راه بیندازید. اگر اسکله نباشد بار هم به این‌جا نمی‌آید و تخلیه و بارگیری صورت نمی‌گیرد. ما باید تمام عوامل را با همدیگر رشد بدهیم. اتاق بازرگانی در بحث مسئولیت اجتماعی‌ای که دارد و در حد وسع خودش، در مسیر فقرزدایی از استان عمل می‌کند چون این فقر را به چشم دیده، اما سؤال این‌جاست که چرا صنایع بزرگ استان پای کار نمی‌آیند؟ من به‌عنوان فردی در حوزه‌ی اقتصادی می‌گویم، همه‌ی ما در به‌وجودآمدن این شرایط سهیم بوده‌ایم. نکته‌ای مهم در استان هرمزگان وجود دارد که وقتی مسئولیت می‌گیریم، می‌خواهیم فقط به طایفه‌ی خاصی کمک کنیم. اگر این دید را تغییر دهیم و استانی و کشوری فکر کنیم، موفق‌تر خواهیم شد. اگر اتاق بازرگانی تاکنون موفق شده، به‌دلیل دوری از حاشیه بوده است. نکته‌ی دیگر اینکه اگر دیدمان را باز کنیم، آن‌وقت فقط منافع خودمان را درنظر نمی‌گیریم، بلکه به منافع جمع توجه خواهیم کرد. |