برای تشریح جایگاه اداره‌کل بنادر و دریانوردی در معادلات توسعه‌ی آن استان، «بندر شهیدرجایی» و «کانتینر» می‌توانند کلماتی برای یک شروع خوب باشند. اصلی‌ترین کالاهایی که در بندر شهیدرجایی به‌عنوان برندِ بنادر کانتینری ایران جابه‌جا می‌شود، کالاهایی است که درونِ کانتینرهایی به ابعاد 20 فوت قرار گرفته‌اند و بندری مانند بندر شهیدرجایی در طول یک سال، چه تعداد از این کانتینرها را می‌تواند جابه‌جا کند؟ ششونیم میلیون TEU، یا به‌عبارتی، ششونیم میلیون کانتینرِ بیش از شش متری در طول یک سال!
اداره‌کل بنادر و دریانوردی استان هرمزگان، بازوی حاکمیت در استراتژیک‌ترین استانِ دریایی کشور است؛ استانی که بیشترین میزان جابه‌جایی کانتینر و مسافر را به خود اختصاص داده است؛ ماموریت تجهیز، نگهداری و سامان‌دهی بنادر تجاری این استان را به عهده دارد و دست آخر، محور توسعه‌ی تجارت دریایی ایران است و همه‌ساله انواع رویدادهای دریایی و بندری را در سطح ملی و بین‌المللی برگزار می‌کند. علیرضا محمدی کرجی‌ران، مدیرکل بنادر و دریانوردی استان هرمزگان، یکی از چهره‌های آشنای حوزه‌ی دریایی کشور است که در طول مدت حضورش در این جایگاه توانسته اقتصاد دریامحور را به‌عنوان یک گفتمان در سطح کلان کشور مطرح کند؛ گفتمانی که محمدی کرجی‌ران اعتقاد دارد در صورت به‌ثمرنشستن، استان هرمزگان اولین استانی است که از آن بهره‌مند خواهد شد.
هاب کانتینری ایران
در مورد بار کانتینر، بندر عباس جایگزینی در میان بنادر کشور ندارد. بندر بی‌رقیبی است که یکه‌تازی می‌کند: «تنها در 10ماهه‌ی نخست امسال ما بیش از یک میلیون و ۴۴۱ هزارTEU کانتینر در بندر شهیدرجایی عملیات تخلیه و بارگیری داشته‌ایم.»
این گفته‌ی محمدی کرجی‌ران را با جزئیات بیشتر بررسی می‌کنیم. از حدودِ یک میلیون و ۴۴۱ هزار TEU کانتینر، ۳۷۳ هزار و ۳۷۸ TEU کانتینر محصولات ایران را به کشورهای دنیا صادر کرده و ۴۷۴ هزار و ۶۱ TEU کانتینر کالای وارداتی به کشور بوده است. قسمت سوم هم کالاهای ترانزیتی هستند که مبدا و مقصدی جز کشور واسط دارند. بندر شهیدرجایی در این 10 ماه، محل ترانزیت ۲۲۴ هزار و ۱۷۹ TEU کانتینر به دیگر نقاط جهان بوده است. تفکیک این اعداد از یکدیگر، علاوه بر آن‌که چگالی و وضعیت مصرفِ بازارهای داخلی را قابل بررسی کرده، به فعالان توسعه نیز یادآوری می‌کند، یک‌پنجم حجم تخلیه و بارگیری در بزرگ‌ترین بندر کشور به حوزه‌ی ترانزیت اختصاص دارد و این حوزه مستعد سرمایهگذاری بیشتر است.
تمرکز بر واردات کالای اساسی
واردات کالاهای اساسی همچنان به شیوه‌ی سنتی، فله و غیر کانتینری جابه‌جا می‌شود و با این‌که بندر شهیدرجایی به‌عنوان اصلی‌ترین بندر استان در این زمینه ادعایی ندارد، اما توانسته در 11ماهه‌ی نخست امسال، معبری برای ورود بیش از سه میلیون و 384 هزار تن کالای اساسی باشد. عمده کالایی که به این شیوه به کشور وارد می‌شود، گندم است که از دسته‌ی کالاهای استراتژیک بوده، واردات آن تا 61 درصد افزایش پیدا کرده و به حدود یک میلیون و 462 هزار تن رسیده است. کالای اساسی پررونق دیگری که در میان کالاهای تخلیه‌شده بندر شهیدرجایی به چشم می‌خورد، روغن خوراکی است. شکر، کود و ذرت در رتبه‌های بعدی کالاهای اساسی واردشده به بندر شهیدرجایی قرار دارند.
دیدار در باران
در بازدید میدانی از مجتمع بندری شهیدرجایی می‌توان با چشمِ دقیق‌تری وضعیت اجرای عملیات بندری را سنجید. ابهت تجهیزات دریایی، انواع مکنده‌ها و دستگاه‌های جابه‌جایی، جرثقیل‌ها، ماشین‌های چندمنظوره و شناورهایی را که مدام در حوضچه‌ی آرامش به گشت‌زنی مشغولند، نباید دست‌کم گرفت. در آن سوی این تصویر مقتدرانه هم، امورات بندری با دقت و جدیت زیر باران‌های پراکنده‌ی زمستانی در جریان است.
اگر تخلیه و بارگیری اسفندماه امسال را در نظر نگیریم، می‌توان گفت که فقط برای حمل کالاهای اساسی به بندر شهیدرجایی، مجموعا 66 فروند کشتی در این 11ماه به این حوضچه وارد شده، بار خود را تخلیه و طبق برنامه، بارگیری مجدد کرده و تنگه‌ی هرمز را ترک کرده‌اند؛ به‌طور متوسط ماهی شش کشتی. از همین منظر است که می‌توان گفت سرعت تخلیه و بارگیری و انجام امور اسنادی در این بندر بسیار بالاست. بار فله از طریق راه‌های ریلی و زمینی و در مواردی از طریق شناورها به دیگر شهرهای کشور ارسال می‌شود تا زنجیره‌ی تامین کالای اساسی با نظارت مستقیم اداره‌کل بنادر و دریانوردی استان هرمزگان یکجا وصل شود.
عیدی فجر امسال؛ توسعه‌ی زیرساخت‌های بندری
دهه‌ی فجر امسال با دیگر سال‌ها برای استان هرمزگان تفاوتی اساسی داشت. این شاید نخستین بار بود که استان هرمزگان به‌عنوان اصلی‌ترین استان کشور در امر تجارت دریایی، یک‌سوم تمام طرح‌های عمرانی دولت در حوزه‌ی دریا را به‌عنوان هدیه در برابر خود دید. رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی، در ارتباطی تصویری با بندر شهیدرجایی، از بهره‌برداری 30 طرح دریایی و بندری در کشور خبر داد که 10 طرح مربوط به استان هرمزگان بود که با اعتبار دو هزار و 700 میلیارد ریال به بهره‌برداری رسیده است. مدیرکل بنادر و دریانوردی هرمزگان جزئیات دقیق‌تری از ابعاد این پروژه‌ها دارد؛ اطلاعاتی که مسیرِ تازه‌ی توسعه در تجارت دریایی ایران را روشن‌تر می‌کند: «در واقع دو نوع طرح در دهه‌ی فجر امسال به بهره‌برداری رسیدند. در میان طرح‌های بخش خصوصی، طرح احداث تاسیسات و مخازن نگهداری، پرداخت و پردازش مواد زائد نفتی و طرحِ احداث مخازن فراورده‌های نفتی که محل هر دو طرح در بندر شهیدرجایی واقع شده و به‌عنوان اصلی‌ترین پروژه‌ها قابل توجه هستند.»
حضور بخش خصوصی در کارزار توسعه‌ی دریایی
در بخش حاکمیتی نیز، طرح‌هایی به بهره‌برداری رسیده‌اند که توانِ اصلی‌ترین بندر تجارت کانتینری را برای افزایش ظرفیت تخلیه و بارگیری، افزون‌تر می‌کند؛ طرح‌هایی چون هدایت سیلاب اراضی غرب بندر شهیدرجایی، اصلاح و تعمیرات شبکه برق‌رسانی به مکنده‌های غلات در این بندر، ساخت و بهره‌برداری از اسکله‌ی فلزی شناور و همین‌طور تعمیر و نوسازی یک فروند شناور بویه‌گذار. فراتر از بندر شهیدرجایی، دیگر بنادر استان نیز در این روز خاص، هدایایی از دولت دریافت کردند؛ بندر شهیدحقانی به ایستگاه آتش‌نشانی مجهز شد، تعمیرات اساسی فاز یکم اسکله‌ی بندر لنگه پایان یافت و ساختمان خدمات رفاهی برای این بندر به بهره‌برداری رسید.
اشاره‌ی کوتاه مدیر منطقه‌ی ویژه اقتصادی بندر شهیدرجایی به موضوع ورود سرمایه‌گذار بخش خصوصی به بندر را نباید دست‌کم گرفت. با این‌که بخش عمده‌ای از منابع مالی طرح‌های عمرانی دهه‌ی فجر از محل اعتبارات داخلی سازمان هزینه شده‌اند، اما حداقل در دو طرح، بخش خصوصی به میدان آمده و این را می‌توان به فال نیک گرفت. اگرچه که هم‌استانی‌های هرمزگانی ترجیح می‌دهند دل‌خوش به اشتغال‌زایی این 10 طرح برای 314 نفر باشند، اما نباید فراموش کرد دستگاه‌های حاکمیتی چگونه می‌توانند در محیط‌های کسب‌وکار محلی، اشتغال‌آفرین باشند.
احتمال بازگشت ژاپن به تجارت دریایی استان
در نیمه‌ی دوم امسال، استان هرمزگان دو بازدید دریایی مهم در سطح بین‌المللی را تجربه کرده است؛ دیدارهایی که به‌گفته‌ی مدیرکل بنادر و دریانوردی این استان، می‌تواند زمینه‌ساز تعاملات تجاری بیشتر ایران از طریق بنادر این استان با دیگر کشورهای دنیا باشد. در نخستین دیدار، بندر شهیدرجایی میزبانِ کازوتوشی آی‌کاوا، سفیر ژاپن در ایران بود. دیداری که با بازدید آی‌کاوا از زیرساخت‌های تخلیه و بارگیری بندر همراه شد و مجال آشنایی با ظرفیت‌های تجارت دریایی کشورمان. محمدی کرجی‌ران در توضیح این دیدار به سیاست‌های ژاپن در حوزه‌ی توسعه‌ی دریامحور اشاره می‌کند و می‌گوید سفیر ژاپن اظهار امیدواری کرده که در صورت رفع موانع تحریمی، دوباره ارتباط دریایی ایران و ژاپن از طریق بندر شهیدرجایی برقرار شود. این بندر برای بخش خصوصی کشتیرانی ژاپن ناآشنا نیست. خط کشتیرانی ژاپنی NVK ازجمله خطوطی است که با رفع تحریم‌ها، دوباره پل ارتباط دریایی میان توکیو و تهران خواهد بود.
آی‌کاوا در این سفر، سیاست دریایی کشورش را هوشمندسازی بنادر و همکاری با کشورهای پیشتاز دریانوردی جهان عنوان کرده و خود را حامل پیام همکاری دریایی از سوی ایران به مقامات اقتصادی ژاپن دانسته است؛ پیامی که به‌گفته‌ی محمدی کرجی‌ران می‌تواند زمینه‌ساز ارتباط ایران با یکی از کشورهای پیشرو در حوزه‌ی دریانوردی و امور بندری باشد.
همکاری قطعی با قرقیزستان
دومین رویداد بین‌المللی حوزه‌ی بندر و دریای استان، میزبانی از مشاور رئیس‌جمهوری قرقیزستان در بندر عباس بود. مدیرکل بنادر و دریانوردی هرمزگان در توصیف این دیدار به روحیه‌ی دوستانه‌ی ایاپ برگن اولو و تاکیدات ویژه‌ی او بر حضور سرمایه‌گذاران کشورش در پسکرانه‌ی بندر شهیدرجایی اشاره کرده و نتایج بازدید این تیم عالی‌‌رتبه‌ی اقتصادی را این‌چنین توصیف می‌کند: «قرقیزستان اعلام کرده که از نوروز 1401، فعالیت‌های سرمایهگذاری خود در بندر شهیدرجایی را آغاز می‌کند.» محمدی کرجی‌ران معتقد است موقعیت سوق‌الجیشی بندر شهیدرجایی می‌تواند نقش یک پل حیاتی میان قرقیزستان و کشورهای همسایه‌ی آن در آسیای مرکزی با آب‌های آزاد داشته باشد: «گام‌های توسعه‌ی اقتصادی دریامحور میان ایران و قرقیزستان برداشته شده و امیدوارم با توجه به سطح بالای روابط بین‌الملی ایران با قرقیزستان، بتوانیم نگاه حمایتی دولت سیزدهم را هم در این مسیر همراه کرده تا شاهد نتایج این ارتباط دریایی در استان باشیم.» توجه شرکت ملی هلدینگ قرقیزستان به بندر شهیدرجایی، دسترسی به پسکرانه‌ی آن و حضور در فعالیت‌های حوزه‌ی معدنی است، موضوعی که به‌عنوان یکی از 32 پروژه‌ی سرمایهگذاری برنامه‌های رئیس‌جمهوری این کشور از طریق رسانه‌ها اعلام و در سطوح دیپلماتیک مقدمات آن انجام شده است.
توسعه از مسیر دریا
به مثال نخست گزارش بازگردیم. ظرفیت ششونیم میلیون TEU کانتینری بندر شهیدرجایی در صورت تحقق کامل، چه اثری بر اقتصاد کشور خواهد گذاشت؟ پیش‌بینی چندبرابرشدن میزان تخلیه و بارگیری بنادر استان، بدل‌شدن بنادر استان به بنادر توسعه‌یافته و به‌روز در حوزه‌های تخصصی بار و مسافر، رونق تجارت دریایی و گردشگری، ایجاد اشتغال در پسکرانه‌ی بنادر و گسترش نظام عادلانه‌ی توزیع ثروت در یکی از بحرانی‌ترین شرایط اقتصادی استان، تنها گوشه‌ای از تحقق کامل ظرفیت‌های بندری در یک بندر خاص استان است. حالا شما تصور کنید که تمامی ظرفیت دریایی استان اگر در مسیر توسعه قرار بگیرد، چه نتایجی برای هرمزگان و ایران خواهد داشت! |
به مقصدِ شارجه
در دهه‌ی فجر امسال یکی از پروژه‌های بلندمدت اداره‌کل بنادر و دریانوردی استان هرمزگان به بار نشست و نخستین سفر دریایی بندر شهیدباهنر به مقصد شارجه اتفاق افتاد؛ رویدادی که می‌توان آن را شروع مجددی بر طرح‌های توسعه‌ی گردشگری دریایی استان دانست. ماموریت سفرهای دریایی میان دو بندر شهیدباهنر و شارجه به عهده‌ی کشتی «نگین» است؛ شناوری متعلق به شرکت «کشتیرانی والفجر» که در حال حاضر هر چهارشنبه صبح، بندر شهیدباهنر را به‌سمت بندر شارجه‌ی امارات متحده عربی ترک می‌کند و روز بعد در همان ساعت، قدم در راه برگشت می‌گذارد. ظرفیت کشتی نگین، 200 نفر است و بلیت‌های آن نیز در کلاس‌های متعدد از طریق سایت این کشتیرانی قابل تهیه است. اگر مسافر این سفر هستید، به خاطر داشته باشید که باید چهار ساعت زودتر در ترمینال مسافربری حاضر شوید؛ چراکه انجام مراحل تست PCR زمان‌بر است و بدون ارائه‌ی تست منفی، امکان ورود به شناور وجود ندارد. مدت‌زمان این سفر دریایی، در صورت مساعد‌بودن شرایط جوی، در حدود شش ساعت است و اگر متقاضی برای سفر افزایش پیدا کند، مسئولان سازمان بنادر و دریانوردی قول افزایش سه‌برابریِ این سفر را در هفته داده‌اند.