اگر بخواهیم نگاهی به چالش‌های پیش روی حمل‌ونقل دریایی در شرایط کنونی داشته باشیم تا راهکارهایی برای آن ارائه دهیم، در وهله نخست باید نگاهی کلان‌تر به تجارت جهانی داشته باشیم، زیرا حمل‌ونقل دریایی تابعی از تجارت جهانی است که آن هم، خود بازتاب شرایط سیاسی ـــ اقتصادی جهانی و به‌تبع آن وضعیت سیاسی و اقتصادی کشورها خواهد بود.
طی یک سال گذشته، تجارت جهانی به دلیل پاندمی کووید ـــ 19 و محدودیت‌های مرتبط با آن، با کاهش تقاضا برای بسیاری از کالاها روبه‌رو بوده و رکود نسبی را تجربه کرده است و به دنبال آن، حمل‌ونقل دریایی نیز روند نزولی داشته و بسیاری از خطوط کشتیرانی با حداقل ظرفیت خود ادامه فعالیت داده‌اند. در این شرایط بنادر نیز گاهی به‌واسطه وضع مقررات خاص مربوط به بیماری کرونا، با ترافیک غیرعادی ناشی از محدودیت ورود کشتی‌ها و تاخیر در تخلیه و بارگیری کالا به‌خصوص در زمینه کالای کانتینری مواجه بوده‌اند ولی به نظر می‌رسد با توجه به روزنه‌های امیدی که به‌دنبال آماده‌سازی واکسن کرونا در افکار عمومی دنیا شکل گرفته، اکثر بنادر دنیا خود را آماده رونق مجدد در تجارت دریایی می‌کنند.
وضعیت حال حاضر تجارت دریایی کشور ما نیز تا حدودی متاثر از شرایط جهانی و موضوعات بیماری کووید ـــ 19 بوده، اما شاید بیشترین تاثیر در کاهش عملیات تخلیه و بارگیری کالاهای تجاری ناشی از وضع تحریم‌ها علیه ایران بوده است، هرچند تغییرات مداوم قوانین و مقررات و اضافه‌شدن مقررات و دستورالعمل‌های جدید داخلی نیز بسیار تاثیرگذار بوده و می‌توان به‌عنوان یکی دیگر از عوامل بازدارنده در رونق فعالیت‌های بندری از آن نام برد.
حال پرسش اصلی این است:
اگر شرایط به‌گونه‌ای پیش رود که تحریم‌ها برداشته شود و یا کاهش پیدا کند، تاثیر آن بر وضعیت اقتصاد کشور چگونه خواهد بود و به تبع آن، بایستی چه انتظاری از آینده مبادلات تجاری و حمل‌ونقل دریایی داشته باشیم؟
ولی بدون دانستن پاسخ پرسش‌های زیر، به پرسش اصلیِ گفته‌شده در بالا نمی‌توان جواب داد:
ـــ در صورت برداشته‌شدن تحریم‌ها، آیا توان تولید داخلی بیشتر خواهد شد؟
ـــ آیا تولید داخلی صادرات‌محور خواهد بود؟
ـــ برنامه‌ریزی واردات کالا چگونه است؟
ـــ وضعیت کشاورزی و سیاست‌های آن در داخل کشور تغییر خواهد کرد؟
ـــ آیا مواد معدنی و مصالح ساختمانی از این به بعد به‌صورت فله صادر خواهند شد یا پس از فراوری به‌عنوان محصول نیمه‌ساخته و یا محصول نهایی و تغییر شکل‌یافته، مجوز صادرات خواهند داشت؟
ـــ انواع کالاهایی که قرار است مجوز واردات و یا صادرات داشته باشند، از کدام دسته کالاها هستند (فله خشک، فله مایع، کالاهای عمومی با بسته‌بندی‌های متنوع کوچک و بزرگ، کالای کانتینری و...)؟
اگر جواب مشخصی برای این سؤالات وجود داشته باشد، امکان برنامه‌ریزی مطلوب و ایجاد آمادگی لازم برای شرایط (احیانا) جدید در بنادر شکل خواهد گرفت.
هرچند اکثر بنادر کشور، بنادری چندمنظوره هستند و امکانات تخلیه و بارگیری انواع کالاها را دارند، اما تغییر در سیاست‌های واردات و صادرات و یا تمرکز بیشتر بر روی برخی انواع کالاها (از نظر بسته‌بندی)، مستلزم تغییر در نوع کشتی، آبخور کشتی، اسکله مناسب، تجهیزات مورد نیاز و... خواهد بود. از آن‌جایی‌که ایجاد زیرساخت‌ها، روساخت‌ها و تامین تجهیزات در بنادر (مرتبط با نوع کشتی و کالا) کاری است بسیار زمان‌بر و پرهزینه، مهیاکردن شرایط برای ارائه خدمات «مناسب» به کشتی‌ها به‌منظور انجام عملیات تخلیه و بارگیری (بدون پیش‌بینی قبلی)، می‌تواند چالشی جدی در پی داشته باشد. در نتیجه، برای ایجاد شرایط لازم، مناسب و کافی برای ارائه خدمات مطلوب در بنادر و هم‌راستا با نیازهای جامعه، دراختیارداشتن اطلاعات استراتژیک مرتبط و قابل پیش‌بینی، بسیار ضروری و یا شاید حیاتی است. |