منطقه ویژه اقتصادی بندر امیرآباد در شرق استان مازندران قرار دارد. این بندر دارای حوضچه‌ای به مساحت 30 هکتار، 14 پست اسکله‌ی چندمنظوره، یک‌هزار و 100 هکتار محوطه برای سرمایه‌گذاری و تجهیزات مدرن بندری، جاده‌ای و ریلی است. بندر امیرآباد، این روزها در حال تکمیل مرحله‌ی پایانی اسکله‌ی رو ـ رو ریلی (Train Ferry) خود است که اولین اسکله رو ـ رو ریلی در ایران به‌شمار می‌رود. سازمان بنادر و دریانوردی، احداث اسکله را با اهدافی چون نیاز اقتصاد جهانی به شکل‌گیری حمل‌ونقل چندوجهی، افزایش سهم ترانزیت کالاهای تجاری، فله و مواد نفتی کشورهای آسیای میانه از طریق ایران به آب‌های آزاد و همچنین نیاز استفاده از حمل‌ونقل ریلی به‌منظور افزایش ظرفیت ترانزیتی ریلی و لزوم افزایش ترانزیت کالا توسط واگن، در دهه‌ی اخیر در اولویت خود قرار داده است. به گفته سیاوش رضوانی، مدیر بندر امیرآباد، با افزایش سهم حمل‌ونقل ریلی در جهان و تمایل کشورها به حمل‌ونقل ترکیبی، بنادر بین‌المللی به سمت اجرای زیرساخت‌های ریلی در اسکله‌ها و استفاده از کشتی‌های رو ـ رو مخصوص حمل قطار (Train Ferry) رفتند. به‌طور کلی کشتی‌های حمل قطار، برای تخلیه و بارگیری به‌‌نوعی از پل به نام Link-Span که پلی متحرک است، متصل می‌شوند. این نوع پل دارای قابلیت هماهنگ‌شدن با جزر و مد و تغییرات آبخور شناور در حین تخلیه و بارگیری واگن‌هاست.
همچنین، با توجه به این‌که ساخت این نوع اسکله‌ها در بنادر حاشیه دریای خزر از جمله باکو، اَلَت و آکتائو در حال افزایش است و از طرفی بنادر شمالی و جنوبی ایران بر روی کریدورهای بین‌المللی (کریدور شمال ـ جنوب) مستقر شده‌اند، انتظار می‌رود با افتتاح این پروژه، گامی به‌سوی استانداردهای جهانی عملیات بندری و استفاده از حداکثر ظرفیت ترانزیتی کشور (با اهداف بلندمدت) برداشته شود. این نکته را باید مد نظر قرار داد که با اتمام این پروژه، بندر امیرآباد از نظر نوع عملیات تخلیه و بارگیری کالا (به همراه تعویض بوژی روسی و اروپایی) اولین بندر در ایران و دومین بندر در جهان خواهد بود.
اسکله رو ـ رو، از ساخت تا بهره‌برداری
به‌گفته‌ی رضوانی، هدف از اجرای پروژه‌ی احداث اسکله رو ـ رو ریلی بندر امیرآباد، ورود شناورهای رو ـ رو ریلی دریای خزر، ورود قطارهای حمل واگن، تخلیه و بارگیری قطارهای روسی و اتصال به شبکه‌ی داخلی ریلی بوده است. این پروژه شامل چندین قسمت است: اسکله رو ـ رو، پل دسترسی متحرک، سیستم خطوط ورودی عریض ـ ریل روسی، ماهیچه مخصوص قبول و اعزام قطار، سایت تعویض بوژی و سیستم خطوط اتصال به شبکه‌ی داخلی.
مجموعه‌ی این پروژه از زمان آغاز تا به حال و در برهه‌های مختلف توسط مشاوران متفاوت و پیمانکاران متخصص در زمینه‌های مربوطه طراحی و اجرا شده است. زیرساخت‌های اصلی این مجموعه در حال حاضر آماده‌ی بهره‌برداری است ولی این اسکله برای استفاده به‌طور کامل و ایمن (به‌خصوص در بخش اسکله رو ـ رو و پل متحرک) نیازمند تغییرات و اصلاحات است. آن‌طور که مشخص است هنوز در سایر بخش‌ها نیز مقداری کار اجرایی باقی مانده است.
اوایل سال جاری (1398) به‌منظور تکمیل این پروژه، مناقصه‌ی تکمیل عملیات اجرایی این اسکله برگزار شد. در این مناقصه، عملیات اجرایی پروژه به مدت 10 ماه (از شهریورماه 1398 تا تیرماه 1399) به پیمانکاری ایرانی با مشارکت مشاوران داخلی و اروپایی واگذار شد، به‌طوری‌که عملیات پهلوگیری و تخلیه و بارگیری شناورهای رو ـ رو ریلی، عملیات انتقال واگن‌های روسی، تعویض بوژی، دپوی بوژی و اتصال به شبکه ریلی کشور به‌صورت کامل و ایمن انجام شود.
کشتی‌های ویژه از راه می‌رسند
از مزایایی که می‌توان برای برقراری سیستم حمل‌ونقل ترکیبی ریلی ـ دریایی بین ایران و کشورهای حاشیه‌ی خزر برشمرد، استفاده از کشتی‌های ویژه‌ی حمل واگن (Train ferry) است. از نظر نحوه‌ی تخلیه و بارگیری، این نوع از کشتی‌ها به دو صورت یک‌طبقه و دوطبقه تقسیم می‌شوند و تخلیه‌ی آن‌ها نیز از انتهای کشتی توسط Link-Span انجام می‌گیرد. کشتی یک‌طبقه دارای چهار خط ریلی است که دو لاین آن در دو طرف کشتی و دو لاین آن در میانه‌ی شناور است و قابلیت حمل 28 واگن را دارد. در نوع دوطبقه اما یک عرشه‌ی تحتانی و یک عرشه‌ی فوقانی وجود دارد. در عرشه‌ی بالایی آن چهار خط ریلی وجود دارد که دو لاین در طرفین کشتی و دو لاین دیگر در میانه‌ی شناور قرار دارند و همچنین دارای دو خط ریلی در عرشه‌ی تحتانی است. این کشتی دوطبقه دارای یک آسانسور مخصوص حمل واگن است و در عرشه‌ی پایین آن نیز یک کشنده قرار دارد. این نوع کشتی‌ها در دو تیپ با قابلیت حمل 52 و 54 واگن دسته‌بندی می‌شوند.
این اسکله به چه صورت عمل خواهد کرد؟
نحوه‌ی عملکرد اسکله رو ـ رو ریلی در بندر امیرآباد به این صورت است که شناورهای حمل قطار فعال در دریای خزر، در کنار اسکله پهلو گرفته و عملیات تخلیه و بارگیری قطارها صورت می‌گیرد. با توجه به وجود اختلاف عرض خطوط ریلی کشورهای دریای خزر، برای سیر در شبکه‌ی داخلی ایران و بنادر جنوبی کشور، بوژی واگن‌ها باید تعویض شده و سپس وارد شبکه‌ی خطوط داخلی شوند.
ترافیک کمتر، سرعت تخلیه بیشتر
به‌گفته‌ی سیاوش رضوانی این اسکله برای ایران و کشورهای حاشیه‌ی دریای خزر دارای جاذبه خواهد بود. بعد از این‌که امکان پهلوگیری کشتی‌ها با امکانات رو ـ رو ریلی فراهم شود، کالا از طریق واگن کشتی به قطار حمل می‌شود.
البته منطقه ویژه اقتصادی بندر امیرآباد تقربیا از زمان افتتاح تا کنون به ریل متصل است. داخل بندر هم محوطه‌ای 25 کیلومتری در نظر گرفته شده که جابه‌جایی‌ها در آن به‌صورت ریلی انجام می‌شود. حالا با افتتاح این اسکله سرعت تخلیه بالاتر رفته، ترافیک بندری کمتر شده، سوخت کمتری به کار می‌رود و البته زمان توقف کشتی‌ها نیز به‌طور محسوسی کاهش می‌یابد.
و اما هاب غلات
منطقه ویژه اقتصادی بندر امیرآباد این روزها با دارا‌بودن 350 هزار تن ظرفیت دپوی غلات در سیلو، اتصال به بنادر جنوبی کشور از جمله شهید رجایی، خرمشهر، امام‌خمینی(ره) و چابهار (در دست اجرا) به‌عنوان هاب غلات در بنادر ایران شناخته می‌شود. این بندر که پذیرای کشتی‌هایی از کشورهای همسایه به‌خصوص روسیه و قزاقستان و در رتبه‌های بعدی ترکمنستان و آذربایجان است، زیرساخت‌های کافی و تجهیزات بندری و عملیاتی مناسبی نیز در خود دارد.
از طرف دیگر، نزدیکی آن به تهران، مراکز صنعتی کشور و استان‌های شمالی و از طرفی دور‌بودن این بندر از محدوده‌های مسکونی، همواره مزیت‌های زیادی به همراه داشته است. این‌طور به نظر می‌رسد که اگر حمل‌ونقل ریلی این بندر گسترش پیدا کند، بتوان چشم‌انداز وسیع‌تری برای حمل‌ونقل‌های ریلی و در نهایت چندوجهی متصور شد. با نگاهی به فعالیت‌های اسکله‌های مشابه در کشورهای همسایه، پیش‌بینی این‌که اسکله رو ـ رو ریلی، یکی از نیازهای اساسی کشور برای فعالیت اقتصادی در دریای خزر را به‌سرعت تامین کند، دور از ذهن نخواهد بود.|