شاید بتوان گفت زندگی امروز بشر مدیون اختراع چرخ است. این اختراع چرخ بود که نیاز بشر به حرکتپذیری را روزبهروز افزایش داد. هرچه که در این سیر تحول، نیاز به افزایش سرعت در نقلوانتقالات افزایش یافت، نوآوریهای کمکی بیشتری نیز به خدمت گرفته شد. در مرحله بعد، این اختراع موتور بود که به یکباره زندگی بشر را متحول ساخت و حجم ترددها را چه در حوزه جابهجایی انسان و چه در حوزه حملونقل بار، به طرز شگفتآوری جهش داد، بهطوریکه هنوز هم این شتاب روبهجلو ادامه دارد. هرچه سرعت جابهجایی افزایش مییافت، نیاز به تبادل سریعتر اطلاعات و برقراری سریعتر ارتباطات هم بیشتر جلوهگر میشد و در این مرحله، مسئله سرعت بیشتر الکترونها برای برآورده ساختن این نیاز بیشتر و بیشتر شد. هرچه که سرعت بشر در دستیابی به تکنولوژیهای جدید در موضوعات مختلف متصور بر مفهوم حرکتپذیری افزایش یابد، سرعت تغییرات محیطی نیز به تبع آن افزایش مییابد و افزایش این سرعت لاجرم به عدم اطمینان محیطی و ریسک بالاتر منجر میشود که خود نیاز به حرکتپذیری را با سرعت بیشتر افزایش میدهد. پس یکی از کلیدیترین مسائل امروز بشر که قطعا آینده را نیز متحول و متاثر خواهد ساخت، چالش حرکتپذیری است. از منظر دیگر عامل حرکتپذیری، سبک زندگی بشر را نیز دگرگون ساخته و مصرفگرایی در جوامع را برای همگام شدن با سرعت تغییرات افزایش داده است.
تاثیر حرکتپذیری در زندگی شهری، جنبه دیگری از این موضوع است که میتوان به آن پرداخت. امروز بیش از یک میلیارد خودرو روی کره زمین در حال حرکت هستند. در شهرهای بزرگ، سرعت حرکت در برخی بزرگراهها در ساعاتی از روز بهطور متوسط کمتر از 10 کیلومتر بر ساعت است. برای آنکه همه این خودروها بخواهند در همه ساعات بهطور روان حرکت کنند و به عبارتی، حرکتپذیری آنها افزایش یابد، چند میلیارد دلار باید برای ساخت اتوبانها و بزرگراههای جدید هزینه کرد؟ آیا اساسا راهکار افزایش سرعت حرکتپذیری در زندگی شهری، ساخت معابر بیشتر است؟ چرا در زندگی شهری امروز، چالش ما باید جابهجایی خودرو به جای انسان باشد؟ آیا شیوه بهتری برای جابهجایی انسان در کوتاهترین زمان و با هزینه کمتر که سازگار با محیطزیست نیز باشد، وجود ندارد؟ مفاهیم جدیدی که امروزه شهرسازی را متحول کرده است، پاسخهای معقولتری برای سؤالات فوق ارائه میکنند. توسعه شهری مبتنی بر حملونقل همگانی (TOD) یکی از این مفاهیم است که دسترسی سریع در مناطق مختلف به ایستگاههای حملونقل عمومی را در محیطی سرزنده و شاداب با کوتاهترین فاصله برای پیادهروی فراهم میآورد و پاسخ معقولی را برای افزایش قابلیت حرکتپذیری در زندگی شهری ارائه میکند.
از موضوعات دیگری که میتوان به بررسی تاثیر متقابل آن با حرکتپذیری پرداخت، تجارت است. با افزایش سرعت ارتباطات و برداشته شدن مرزهای تجارت بینالمللی، این نیاز که تبادلات تجاری باید با سهولت بیشتری انجام شود، بیشتر حس میشود. امروز، این مرز یک سرزمین نیست که منجر به کندی تجارت میشود، بلکه موانع غیرفیزیکی و مشکلات مربوط به فرآیند تبادل، چالش اصلی در حوزه حرکتپذیری تجارت بینالمللی است. سلطهطلبی برخی دولتها بر حرکتپذیری تجارت بینالمللی سایه انداخته است؛ اما در عین حال این زیادهخواهی، سرعت رشد توافقات ترجیحی و رژیم تجارت آزاد منطقهای و بینالمللی را کاهش نداده است. جنبه دیگری از حرکتپذیری که ارتباط تنگاتنگی با تجارت بینالمللی دارد، موضوع حملونقل سریع در کریدورهای بینالمللی است. بهواسطه نوآوریهای تکنولوژیک، حملونقل بینالمللی با چالشی اساسی مواجه شده است. خطوط بزرگ کشتیرانی، امروز از کشتیهایی با ظرفیتی بیش از 21 هزار TEU استفاده میکنند که جریان رقابت میان خطوط کشتیرانی را دگرگون کرده است. از سویی سرعت حرکتپذیری کالاهای تجاری افزایش و در مقابل، هزینه آن کاهش یافته است. در ارتباط زمینی میان سرزمینهای مختلف، زیرساختهای جادهای و ریلی متعددی با هدف سهولت حرکتپذیری تجارت میان کشورهای یک منطقه ساخته شدهاند. بسیاری از ما میتوانیم از زیرساختهای مختلف حملونقلی نام ببریم که به این هدف ساخته شدهاند، وانگهی بهندرت مورد استفاده قرار گرفتهاند و نتوانستهاند جریان تجارت میان ملتهای یک منطقه را از خود عبور دهند. اینجا نقطهای است که وجود موانع غیرفیزیکی در تجارت خودنمایی میکنند، اما من میخواهم از عامل دیگری نام ببرم که حرکتپذیری تجارت و حملونقل بینالمللی را با کندی مواجه میکند. لازمه ارتباطات حملونقلی میان ملتهای یک منطقه وجود تجارت است، اما تجارت چگونه محقق خواهد شد در زمانی که ارتباط دو ملت و دو تمدن در پایینترین سطح خود قرار دارد؟ وقتی دو ملت نیازی برای ارتباط با یکدیگر نداشته باشند، چگونه میتوان انتظار داشت تا تجارت مشترک و بلندمدتی بین آنها شکل گیرد و در نتیجه حملونقل نیز میان آنها شکل نخواهد گرفت. پس یک عامل بسیار مهم که بر حرکتپذیری تجارت و حملونقل تاثیری اساسی دارد، لزوم ارتباط فرهنگها و نزدیکی تمدنها در مناطق مختلف جهان است.
یکی از مهمترین چالشهای متصور بر مفهوم حرکتپذیری، مسئله توسعه پایدار است. افزایش نیاز به حرکتپذیری، قطعا افزایش مصرف سوختهای فسیلی و به تبع آن، افزایش تولید گازهای گلخانهای را به دنبال خواهد داشت. ما امانتدار نسلهای پس از خود هستیم. رفتار بیمهابای بشر امروزی که منجر به تغییر در اقلیم آبوهوایی جهان شده باید متوقف شود، اما متاسفانه شاهد خروج یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گازهای گلخانهای جهان از توافق اقلیمی پاریس بودهایم.
ایران هم از قواعد حرکتپذیری که در دنیا حاکم است مستثنی نیست، هرچند قدرتهایی در سطح جهان و بینالملل سعی دارند که ایران را در حوزه حملونقل دچار مشکل کنند و حرکتپذیری آن را با چالش مواجه سازند، اما این نکته قابل اشاره است که سیر حرکتپذیری از طریق ایجاد موانع غیر فیزیکی، کوتاهمدت بوده و اساسا قابل توقف نیست.
حضور کیتاک لیم، دبیرکل سازمان بینالمللی دریانوردی برای اولینبار به کشور، آنهم درست همزمان با اوجگیری تحریمها گویای این موضوع است که حرکت ایران در حوزههای حملونقل بینالمللی قابل توقف نخواهد بود.|